معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

زبان فارسی یکی از زبان‌های هندواروپایی است. زبان‌های هندواروپایی به زبان‌هایی گفته می‌شود که بیشتر مردم ساکن در سرزمین‌های آسیا تا اروپا و آمریکا بدان سخن می‌گویند. خانوادۀ زبان‌های هندواروپایی یکی از بزرگ‌ترین خانواده‌های زبانی است که ریشه و بن یا مادر آن زبانی فرضی به نام «هندوارپایی مادر» است. از زبان هندواروپایی مادر هیچ سند نوشتاری در دست نیست و بر اساس شاخصه‌هایی که از آن جدا شده و دیگر آثار، به وجود آن پی برده‌اند و آن را بازسازی کرده‌اند.

یکی از کهن‌ترین فرزندان زبان‌های این خانواده، زبان‌های «هندوایرانی» است؛ این زبان‌ها که این هم نامش فرضی است، مادر زبان‌هایی است که مردم قبیله‌های هندی و ایرانی پیش از جداشدن از یکدیگر و سکونت در هند و ایران با آن سخن می‌گفتند.

اسناد و مدارکی نشان از دگرگونی و پویایی زبان‌های ایرانی در گذر تاریخ است. پژوهشگران زبان‌شناسی با بررسی در این آثار باارزش و به‌جامانده، پیشینۀ تاریخ زبان‌های ایرانی را به سه دوره بخش کرده‌اند: دورۀ باستان، دورۀ میانه، دورۀ جدید.

دورۀ باستان از کهن‌ترین زمانی که از آن نوشته‌هایی به زبان‌های ایرانی به یادگار مانده آغاز می‌شود و با فروپاشی شاهنشاهی هخامنشی پایان می‌یابد. از زبان‌های این دوره چهار زبان مادی، سکایی، فارسی باستان و اوستایی شناخته می‌شود. از فارسی باستان سنگ‌نوشته‌های هخامنشی و از زبان اوستایی کتاب دینی زرتشتیان «اوستا» باقی مانده است.

زبان‌های دورۀ میانه از فروپاشی دودمان هخامنشی آغاز می‌شود و تا ابتدای دوران اسلامی ادامه دارد. زبان‌های دورۀ میانه را از ددیگاه زبانی و جغرافیایی به دو گروه «غربی» و «شرقی» بخش می‌کنند. زبان‌های ایرانی میانۀ غربی عبارت‌اند از پارتی یا پهلوی اشکانی و فارسی میانه یا پهلوی. زبان پارتی در دورۀ اشکانیان و در شمال و شمال شرقی ایران رایج بوده است. زبان فارسی میانه (پهلوی) زبان جنوب و جنوب غربی ایران بوده و در دورۀ ساسانی بدان گفتگو می‌شده است.

دورۀ نو زبان‌های ایرانی را دربر می‌گیرد که شامل زبان فارسی و گویش‌ها و زبان‌های ایرانی است که در ایران و خارج از ایران رایج بوده است؛ مهم‌ترین زبان این دوره «فارسی دری» است.

این کتاب در دو بخش به معرفی زبان و ادبیات دورۀ باستان و میانه پرداخته است. نگارنده کوشیده است زبان‌های هر دوره و آثار باقی‌مانده از آنها را با تکیه بر پژوهش‌ها و داشته‌های خود و همچنین استفاده از پژوهش‌های دیگران به خواننده معرفی کند.

در بخش نخست به این مباحث پرداخته شده است: شناخت زبان‌های غیرایرانی و زبان و ادبیات ایران باستان، آشنایی با الفبای خط فارسی باستان (میخی)، معرفی سنگ‌نوشته‌های هخامنشی و برگزیده‌ای از این یادگارهای ارزشمند، شناخت زبان اوستایی، آشنایی با اوستا و دیگر آثار برجای‌مانده به زبان اوستایی، برگزیده‌ای از متن‌های معرفی‌شدۀ اوستا و شناخت خط و الفبای اوستایی.

در بخش دوم نیز این مباحث آورده شده است: شناخت زبان پارتی اشکانی، آثار برجای‌مانده از این زبان، الفبای پارتی، شناخت زبان پهلوی ساسانی (کتابی و کتیبه‌ای)، آثار برجای‌مانده از این خط (ادبیات نوشتاری، سنگ‌نوشته، سکه، مهر .....)، الفبای پهلوی، شناخت زبان سغدی، ادبیات مانوی، زبان خوارزمی و بلخی.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش 1: دورۀ باستان

زبان‌های غیرایرانی

زبان و ادبیات ایرانی باستان

سنگ‌نوشته‌های هخامنشی

زبان و ادبیات اوستایی

اوستای گاهانی

اوستای نو

بخش 2: دورۀ میانه

زبان‌های ایرانی دورۀ میانه

کتاب‌های پهلوی

متون فلسفی و کلامی

اندرزنامه‌ها

زبان بلخی

یافته‌ها و نویافته‌های دیگر

کتاب‌نامه