معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

خاندان عثمانی نزدیک به شش سده در نهایت نیرومندی بر امپراتوری پهناوری فرمان می‌راند که از بوداپست در ناحیۀ دانوب تا بصره در دهانۀ خلیج فارس و از کریمه در کرانه‌های شمالی دریای سیاه تا تونس در سواحل جنوبی مدیترانه گسترده بود. جمعیت عثمانی دربردارندۀ ترک‌ها، تاتارها، مجارها، صرب‌ها، مونته‌نگرویی‌ها، بوسنیایی‌ها، آلبانیایی‌ها، رومانیایی‌ها، بلغارها، یونانیان، کردها، یهودیان و بسیار دیگر بود. هر گروهی آداب و رسوم و سنت‌های ویژۀ خود را داشت که از دیگران متمایزش می‌کرد. پیشینۀ جمعیت آناطولی، خاورمیانه، شمال آفریقا و بخش‌هایی از بالکان مانند بوسنی و آلبانی مسلمان بودند؛ اما بیشترین جمعیت نواحی بالکان را مسیحیان تشکیل می‌دادند.

تألیف اثری جامع دربارۀ زندگی روزانه در امپراتوری عثمانی نیازمند بررسی حاکمیت و ادارۀ عثمانی با فرهنگ‌ها، آداب و عادات بسیار متفاوت است؛ اما این تک‌نگاری اثری است که مدعی استفاده از منابع دست‌اول یا عرضۀ برداشت‌های جدید برجسته نیست، بلکه بدین منظور تدوین شده است که خوانندۀ عادی را با شماری از نمونه‌های برگزیده از زندگی روزانه در امپراتوری عثمانی آشنا کند.

زندگی روزانۀ مردمان امپراتوری عثمانی در سراسر شش سده، از شکل‌گیری دولت در واپسین دهۀ سدۀ سیزدهم تا فروپاشی آن بر اثر پیامدهای جنگ جهانی اول به طور چشمگیری در حال دگرگونی بود. با تغییر قلمرو عثمانی از امیرنشینی کوچک در غرب آناطولی به یکی از پهناورترین و توانمندترین امپراتوری‌های جهان، به صورت روزافزونی بر دامنۀ جمعیت آن افزوده می‌شد و اشکال کلی تأثیر متقابل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن دستخوش دگرگونی فوق‌العاده‌ای بود.

تاریخ اجتماعی و فرهنگی تمامی جماعت‌های قومی و زبانی که با عنوان رعایای سلطان در قلمرو عثمانی می‌زیستند و کار می‌کردند و تحلیل تحولات تام و تمامی که جامعۀ عثمانی در طول شش سده موجودیت خود از سر گذرانده، بیرون از شمول محدودۀ این کتاب است. پس از آشناکردن مخاطب با خطوط کلی و مختصر و مفید تاریخ امپراتوری عثمانی در فصل نخست، در فصل دوم نقش سلطان و کاخ سلطنتی در زندگی روزانۀ امپراتوری بررسی شده است. در فصل سوم افراد نخبۀ حکومت‌کنندۀ عثمانی به‌کوتاهی شناسانده شده‌اند که ادارۀ کنندۀ امپراتوری عثمانی بودند و رفتار ملایم جامعۀ سخت پیچیده و طبقاتی و عثمانی را که برای اعضای هر قشری وظیفۀ مناسبی مقرر می‌داشت، تضمین می‌کردند. این کتاب از بحث دربارۀ افراد نخبۀ حکومت‌کننده به معرفی مختصر سه طبقۀ مهم اجتماعی در جامعۀ عثمانی می‌رسد که عبارت‌اند از: بازرگانان، صنعتگران و رعایای کشاورز. در فصل چهارم خواننده نگاه گذرایی به زندگی روزانۀ جماعت‌های روستایی و کشاورزی امپراتوری و همچنین ساختار درونی اقتصاد شهری از جمله نقش صنف‌ها در آن می‌اندازد.

در فصل پنجم نظام ملت تحلیل شده است که رعایای سلطان را به جماعات مذهبی از جمله مسیحیان ارتدوکس، ارمنیان و یهودیان تقسیم می‌کرد. در فصل ششم به تعلیمات اسلام و نقش آن در امپراتوری عثمانی پرداخته شده است. اسلام در مقام دینی که تمام وجوه زندگی روزانۀ یک مسلمان را به صورت قانون درمی‌آورد و نظم می‌بخشید، تأثیر ژرف و مستقیم بر نهادهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی امپراتوری داشت. بر اساس بحثی از اسلام در فصل ششم، نویسنده به شناساندن تعلیم و تربیت و حقوق اسلامی در فصل هفتم رسیده است.

در امپراتوری عثمانی اسلام تنها عامل فرهنگی و معنوی نبوده است؛ فصل هشتم بر طریقت‌های صوفیانه یا عرفانی متمرکز شده است که در امپراتوری عثمانی محبوبیت و تأثیر زیادی داشت و گاهی نیز با دستگاه حاکمه که انحصار عقیدتی و فرهنگی اسلامی را در اختیار داشت به مبارزه برمی‌خاست. در فصل نهم به معاشرت پیش از ازدواج و ازدواج به‌ویژه میان جماعت‌های مسلمان امپراتوری عثمانی توجه شده است. فصل دهم دربارۀ جنسیت، خانواده، تولد فرزند، تربیت اولاد، مراسم ختنه‌سوران و طلاق است. در فصل یازدهم نویسنده نگاهی اجمالی به آشپزی غنی و متنوع عثمانی داشته است. گرچه هر جماعت قومی و دینی دارای سنت‌های خاص طباخی خود بودند، در پی چند سده زندگی مشترک و اثرگذاری همسایگان بر یکدیگر نیز که هر کدام فن آشپزی خود را توسعه داده بودند، سنت‌های مشخص آشپزی عثمانی به وجود آمد. پس از انواع غذا و نوشیدنی‌های مورد علاقه در فصل دوازدهم کتاب به مبحث ورزش‌هایی پرداخته شده است که میان ساکنان امپراتوری عثمانی هواداران زیادی داشت. سرانجام در فصل سیزدهم موضوع بیماری و مرگ و احتضار و معرفی ترس‌های همگانی، خرافات و روش‌های رایج درمان میان جماعت گوناگون امپراتوری بحث و بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

اشاره‌ای به تلفظ، نویسه‌گردانی و املا

پیش‌گفتار

گاه‌شمار

فصل اول: نمای کلی تاریخی

فصل دوم: سلطان و کاخ (دربار)

فصل سوم: اداره‌کردن امپراتوری

فصل چهارم: شهرها، شهرهای کوچک و روستاها: بازرگانان، پیشه‌وران و کشاورزان

فصل پنجم: جماعت‌های دینی

فصل ششم: مسلمانان

فصل هفتم: حقوق و آموزش و پرورش اسلامی

فصل هشتم: طریقت‌خانه‌های صوفیانه و فرهنگ مردمی

فصل نهم: معاشرت پیش از ازدواج و ازدواج

فصل دهم: جنسیت و خانواده

فصل یازدهم: خوردن، آشامیدن، صرف دخانیات و جشن‌ها

فصل دوازدهم: بازی‌ها و ورزش‌های رایج

فصل سیزدهم: بیماری، مرگ و مراسم احتضار و مردن

یادداشت‌ها

منابع برگزیده

وب‌سایت‌ها