معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کندوکاو تاریخی نهادهای آموزشی از جنبه‌های گوناگون در مطالعات تاریخ اجتماعی، تاریخ فرهنگ و سیاسی حائز اهمیت است. بررسی پیشینۀ نظام آموزشی و تاریخچۀ نهادهای آن مدخل مناسبی برای آشنایی با میراث گذشتگان و بهره‌گیری از تجربۀ زیستۀ دست‌اندرکاران و متولیان نظام آموزشی است.

این کتاب برگزیده‌ای از اسناد تفتیش مدارس در دورۀ قاجار و پهلوی را در بر می‌گیرد که افزون بر طرح مباحثی پیرامون ساختار و کارکردهای ادارۀ تفتیش، نحوۀ عملکرد مفتشان مدارس و روند و سیر تطور بازرسی مدارس، همچنین روایت‌گر زوایایی از تاریخ آموزش و پرورش ایران به شمار می‌رود. در این روایت ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرهای ایران، نزاع‌های محلی، عریضه‌های والدین دانش‌آموزان، دغدغه‌های آنان در امر آموزش فرزندان‌شان، شکایت‌های دانش‌آموزان از رفتارهای تبعیض‌آمیز برخی از آموزگاران و اخذ رشوه از دانش‌آموزان، مسائل معیشتی معلمان و تعاملات آموزش و پرورش با سایر نهادها بازتاب پیدا کرده است.

از دیگر مباحث مهم که در اسناد تفتیش می‌توان یافت، نحوۀ مطالبه‌گری حقوق آموزشی در شهرها و مناطق مختلف ایران است. این مطالبات در هر یک از مناطق دارای رویکردهای متفاوت بوده است؛ به گونه‌ای که در نواحی محرومی همچون سیستان و بلوچستان این خواسته‌ها در حد تأمین احتیاجات اولیۀ مدارس است؛ اما در برخی از مناطق دیگر از جمله نواحی غربی ایران، این مطالبات وسیع‌تر و حتی با رویکردی انتقادی صورت گرفته است.

از دیگر مباحث مطرح در این اسناد که از بعد آشنایی با نظام بوروکراسی ایران درخور توجه است، ضوابط اداری، آیین‌نامه‌ها و بخش‌نامه‌های آموزشی است. این آیین‌نامه‌ها زوایایی از تاریخ نظام اداری به‌ویژه نهاد آموزش و پرورش را اشکار می‌کند. نکتۀ دیگر در این اسناد سیر تطور بخش‌نامه‌ها و تغییرات آنهاست که متناسب با سیاست‌های فرهنگی حکومت در هر دوره دچار دگرگونی شده است. افزون بر این مکاتبات اداری، بخش‌نامه‌ها و گزارش‌های بازرسان حاکی از چالش‌ها و معضلا نظام آموزش و پرورش در دورۀ مورد مطالعه و راه‌های برون‌رفت از این چالش‌هاست.

گزارش‌های بازرسان ادارۀ آموزش و پرورش بر اساس اسناد مورد استفاده، در طول سال‌های پایانی سلطنت پهلوی اول از جزئیات بیشتری برخوردار بوده است و افزون بر بازنمود سیاست‌های نظارتی، مباحثی همچون تعامل مدیر با کارکنان، معلمان و دانش‌آموزان، نحوۀ تدریس معلمان، روش‌های تشویق و تنبیه، نظافت و بهداشت دانش‌آموزان، بیماری‌های رایج در مدارس، حضور و غیاب پرسنل، چگونگی برگزاری کلاس‌ها، بهداشت محیط و تغذیۀ رایگان دانش‌آموزان را دربر می‌گیرد. تنوع مباحث مطرح در این پژوهش مبین ماهیت میان‌رشته‌ای آن و تنوع مخاطبان اثر است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فهرست اسناد

شمارۀ اسناد

تصاویر

نمایه