معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بی‌تردید مقولۀ سلامت، پزشکی و بهداشت عمومی در تمامی تمدن‌های عالم یکی از عناصر اصلی و پایه‌ای بوده است و در بررسی‌هایی که برای روشن‌شدن ابعاد هر جامعۀ متمدنی صورت می‌گیرد، پزشکی از دو منظر فرایندها و نهادهایی که برای سلامتی به ارائۀ خدمت می‌پردازند؛ و دیگر حاصل و دستاوردهای نهایی این خدمات که در قالب شاخص‌های کلانی چون امید به زندگی، قد و سلامت و .... ارائه می‌گردد مورد توجه قرار گرفته است. نویسنده در این کتاب کوشیده است از منظری دیگر به تاریخ پزشکی اسلامی دورۀ میانه نگاهی بیندازد و چشم‌اندازی کلی مطرح کند و خود اذعان نماید که در زمینۀ جایگاه پزشکی و فرازوفرودهای آن در جوامع اسلامی در آغاز راه هستیم.

در فصول این کتاب مشخص می‌شود که پزشکی اسلامی تنها مجرای ساده‌ای برای انتقال عقاید یونانی نبوده است، بلکه به شکل معتبری برای نوآوری و تحول عمل کرده است.

در این کتاب منظور از پزشکی اسلامی دورۀ میانه، مقطع پیش از پیدایش امپراتوری صفوی در پرشیا (ایران جدید) و امپراتوری مغولی در هند است و به بعد از این دوره نمی‌پردازد. در حقیقت خلافت عثمانی در اواخر قرن سیزدهم سر برآورد؛ اما رویکردهای عملی و نظری به پزشکی در مناطق تحت نفوذ آنها در دو قرن حاکمیت‌شان کاملاً به سنت پزشکی اسلامی دورۀ میانه تعلق دارد. در قرن شانزدهم دربارهای سه امپراتوری با دربارهای اروپا در ارتباط بودند؛ با رویارویی‌های نظامی و اقتصادی جدید و افزایش مسافرت بین اروپا و خاورمیانه، آموزش پزشکی و درمانگری در این مناطق به صورت نامحسوسی شروع به تغییر کرد. این گذار پزشکی بین دورۀ میانه و اوایل دورۀ مدرن تنها در فصل آخر این کتاب بررسی شده است.

پزشکی و درمانگری دنیای اسلام در دورۀ میانه مناطق بسیار وسیعی را دربر می‌گیرد و حدود نه قرن زمانی را شامل می‌شود. درمان با شیوه‌های علمی گران بود؛ از این‌رو در تمام دورۀ میانه در جامعۀ اسلامی، تکثر پزشکی وجود داشت که پیوسته از نظریات و معالجات علمی که پزشکان آموزش‌دیده ارائه می‌کردند تا اتکا به رسوم محلی، سحر، تعویذ و جادو در نوسان بود. این مطالب در چند بخش مورد بررسی قرار گرفته است.

به طور کلی هدف این کتاب فشرده‌کردن تاریخ کامل پزشکی اسلامی دورۀ میانه در یک مجلد کوچک نیست؛ اما درصدد است با برجسته‌کردن نمونه‌های خاص، رویکردی کلی از آن دوره ارائه کند. همچنین این کتاب بر آن است تا برخی اسنادی که را تاکنون منتشر نشده‌اند، با شرح تفصیلی عرضه کند. این کتاب به پنج موضوع اصلی که هر کدام از آنها در عنوان هر فصل بازتاب یافته، سازماندهی شده است:

1. پدیدارشدن پزشکی اسلامی دورۀ میانه و تبادل گستردۀ آن با سایر فرهنگ‌ها. این تبادل بیشتر از راه ترجمه صورت گرفته است؛ ولی دادوستد و مسافرت هم تأثیر داشته است.

2. شبکۀ نظری و ادبیات گستردۀ پزشکی که درمانگران را در کارشان راهنمایی می‌کرد.

3. چگونه درمانگران با باورهای فرهنگی مختلف در جامعۀ بزرگ اسلامی آن روزگار کار می‌کردند.

4. کدام منابع تاریخی دربارۀ شناخت روش‌های معالجۀ بیماری‌های خاص به ما کمک می‌کنند و چگونه روش‌های درمانی برای آن بیماری‌ها انتخاب می‌شدند.

5. درمان‌های غیرعادی و سحرآمیز (جادو)، سنت‌های عامیانه، بحث‌های دینی متدینان در آموزش‌ها و عمل پزشکی روزمره چه نقشی داشته‌اند.

6. آخرین فصل به بقا و رواج پزشکی اسلامی بعد از شکوفایی دورۀ میانه اختصاص یافته و به آن نگاهی گذرا دارد. در این فصل به مطالعۀ اینکه چگونه پزشکی اسلامی به اروپا می‌آید و مبنای سنت پزشکی اروپایی می‌شود و چگونه هنوز پزشکی اسلامی دورۀ میانه در عمل مورد استفاده قرار می‌گیرد، پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

مقدمۀ چاپ دوم

توضیح و شمارۀ شکل‌ها و تشکر از شخصیت‌ها

توضیحاتی دربارۀ تاریخ‌ها، حروف‌نگاری و شیوۀ کار

تشکر و تقدیر

مقدمه

فصل 1: پدیداری پزشکی اسلامی

فصل 2: نظریۀ پزشکی

فصل 3: پزشکان و جامعه

فصل 4: درمان

فصل 5: پزشکی عامیانه

فصل 6: پزشکی اسلامی در مناطق دیگر و جهان معاصر

نتیجه‌گیری

گاه‌شماری

نمایه