معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بارت بی‌شک یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان ادبی قرن بیستم است. آثار او نظریه‌های مارکسیستی و ساختارگرا و روان‌کاوانه را هم برمی‌انگیزد و هم به چالش می‌کشد. منزلت مؤلف در اثر ادبی، مفهوم رئالیسم، فرایند خوانش، پرسش از طبقه‌بندی و دوره‌بندی، نسبت ادبیات و دیگر فرم‌های بازنمایی، همگی مسائلی است که در آثار او بررسی و متحول شده است.

فیلیپ راجر ـ یکی از توانمندترین شارحان بارت ـ خاطرنشان می‌کند هرکسی دربارۀ بارت می‌نویسد، مایل است با حزم و احتیاط بلاغی و ژست توجیه خویش آغاز کند. ابن کتاب مقدمه‌ای است بر رولان بارت (1915 ـ 1980) و نیازمند هیچ دانشی از پیش دربارۀ کارهای او نیست.

ساده‌سازی بارت ساده‌لوحانه است؛ چراکه او نویسنده‌ای است دشوارفهم و پیچیده. این ویژگی دلایل گوناگونی دارد. قدری به دلیل پیچیدگی مسائلی که بدان‌ها می‌اندیشید؛ قدری به دلیل تجدیدنظرهای پی‌درپی در اندیشه‌ها و تغییر بنیان‌های فکری‌اش؛ نیز به این دلیل که سبک او ممکن بود بدواً ملال‌آور به نظر برسد؛ اما نویسنده در این کتاب کوشیده است با تعریف و بیان روشن واژگان تخصصی و قراردادن مباحث در زمینه و بافتارشان و گاهی با اشاره به دیگر نویسندگان و نظریه‌پردازان، به منظور بسط‌دادن نکته‌ها، آثار بارت را برای خوانندگان غیرمتخصص، واضح و فهم‌پذیر کند.

نویسنده در این کتاب کوشیده است میان دو رویکرد به بارت تعادل برقرار کند: از یک‌سو جمع‌بندی و تشریح مضامین مفهومی و استدلالی آن بخش از آثار او که با مفاهیم و استدلال‌ها سروکار دارد و از سوی دیگر نشان‌دادن روش‌هایی که در آنها خوانش بارت می‌تواند معنایی بیش از یادگیری صرف مجموعه‌ای از نظریات و مواضع داشته باشد؛ چنان‌که گویی قرار باشد در مسابقه‌ای نظری، در برابر دیگر نظریات یا مواضع صف‌آرایی کند. موضع نویسنده در پیشبرد این مطالعه به شیوه‌های گوناگونی مشخص می‌شود: ایدئولوژیک، نهادی، جغرافیایی، زندگی‌نامه‌ای و از این دست.

در بخش نخست کتاب نویسنده به آسان‌یاب‌ترین و جذاب‌ترین متون بارت، یعنی «اسطوره‌شناسی‌ها» پرداخته است. این کتاب مخاطب را به قلب دل‌مشغولی‌های آثار اولیۀ او می‌کشاند. نویسنده سپس به عقب بازگشته و به «درجۀ صفر نوشتار» پرداخته است؛ اثری که خود بارت آن را با عنوان «اسطوره‌شناسی زبان ادبی» به پروژۀ کلی «اسطوره‌شناسی‌ها» پیوند می‌زد. سرانجام به نقدهای تئاتری دهۀ پنجاه او پرداخته شده است؛ به‌ویژه مواجهۀ حیاتی او با برشت که مضامین دو فصل اول را به یکدیگر گره می‌زند.

در دومین مرحله از بررسی آثار بارت، با نوعی تغییر مسیر روبرو هستیم: چرخش از اسطوره‌شناسی به نشانه‌شناسی. روش او در این مسیر، اسلوب استوار و نظام‌مندتری به خود گرفته، چشم‌اندازش تغییر کرده و مطالعۀ جوامع توده‌ای مدرن نیز در چارچوب انسان‌شناختی گسترده‌تری جای گرفته بود. در بخش دوم به کنش ساختارگرایانه بارت توجه شده است؛ در این بخش خواننده آشنا می‌شود که کاربست این رویکرد در ادبیات چگونه خواهد بود و در ادامه نویسنده شرح داده است که بارت چگونه می‌کوشد بازنگری نظام‌مندی در حوزۀ نشانه‌شناسی اعمال کند.

از «مرگ مؤلف» به‌روشنی برمی‌آمد که در اندیشۀ بارت، خاصه در رویکردش به نوشتار، دگرگونی بنیادینی رخ داده است. از این‌رو نویسنده در بخش سوم دربارۀ بازاندیشی اخلاقی و ایدئلوژیک بارت در باب مسئلۀ بغرنج نوشتار در برخی متون مربوط به سال‌های آغازین دهۀ 1960 بحث کرده است؛ در ادامه به جهش نظری او پرداخته است که حدوداً در 1970 رخ داد.

آنچه به‌راستی دربارۀ بارت سال‌های واپسین تازه می‌نماید، تصمیم او مبنی بر این است که خود و نوشته‌هایش را نقطۀ عزیمتی برای اندیشیدن در نظر می‌گیرد. او این بار با نظام‌های اندیشه نسبتی رها و سیال برقرار می‌کند و آنها را بررسی می‌کند تا ایده‌هایی را بیابد که صرفاً در نظرش جذاب‌اند تا با همان‌ها نوشتار تولید کند. در آثار متأخر بارت، نشانی از خامی و سادگکی دیده نمی‌شود، بلکه نوشتار او در پس ظاهری ساده، عمیقاً غنی و پیچیده می‌شود. در بخش پایانی کتاب با عنوان «بارت متأخر» به آثار متأخر بارت پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

نکاتی دربارۀ منابع

حروف اختصاری

درآمد

بخش نخست: نشانه و ایدئولوژی

1. اسطوره‌ها

2. نوشتار و مسئولیت

3. بارت در باب تئاتر

بخش دوم: کنش ساختارگرایانه

4. ساختارگرایی ادبی 1: قوم‌شناسی تراژدی

5. «قدری هذیان علمی»: بارت در مقام نشانه‌شناس

6. ساختارگرایی ادبی 2: تحلیل روایی

بخش سوم: فراسوی نشانه

7. تحلیل روایت از منظر پساساختارگرایی

8. متن و لذت‌های متن

بخش چهارم: بارت متأخر

9. تأیید امر خیالین

10. بدن

11. تصویر و امر واقع

زندگی‌نامه

پی‌نوشت‌ها

کتاب‌نامه