معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تاریخ جنسیت و بررسی نقش زنان در تحولات تاریخی، حوزه‌ای نوین در پژوهش‌ها و مطالعات تاریخی در ایران به شمار می‌رود. از سویی اندک‌بودن پژوهش‌های قابل اعتنا در این حوزه، بررسی نقش و جایگاه زنان را به ضرورتی مهم در بازخوانی تاریخ اجتماعی ایران در دوره معاصر بدل کرده است.

حاکمیت پهلوی و اجرای نسخۀ آمرانه و قهری تجدد در ایران که با نفی و طرد سنت‌های اجتماعی و فرهنگی پیشین همراه بود، بر حیات زنان به‌ویژه زنان شهرنشین به عنوان یکی از گروه‌های اجتماعی که در کانون ستم جهان سنت قرار داشتند، تأثیرات مهمی بر جای گذاشت. ورود زنان به بازار کار یکی از مهم‌ترین این تأثیرات بود. بررسی سیاست‌های جنسیتی دولت رضاشاه، معطوف به مفاهیمی چون مدرنیته، جنسیت، مادری جدید، پزشکینه‌شدن بدن زنان، فرهنگ زیبایی و سامان بدن نشان می‌دهد که عزم دولت پهلوی در ساخت ایرانی نوین با کمک ایجاد تحول در زیرساخت‌های آموزشی، بهداشتی، صنعتی و به طور کلی تغییر در اساس حیات اجتماعی، مشاغل سنتی زنان را متناسب با نیازهای جامعۀ جدید تغییر داد و همچنین فرصت‌های شغلی جدیدی را در حوزه‌های آموزشی، بهداشتی، صنعتی و خدمات عمومی پیش روی زنان قرار داد.

این کتاب به گفتمان دولت - ملت در زمان رضاشاه و به همین اعتبار سیاست‌های جنسیتی دولت پهلوی، حیات اجتماعی زنان به‌ویژه زنان طبقه متوسط و بالای شهرنشین می‌پردازد. همچنین نویسنده در این کتاب کوشیده تا با بررسی اسناد و مدارک، به ایجاد فرصت‌های شغلی برای ورود طیفی از زنان به بازار کار به عنوان مهم‌ترین تحولات این دوره تاریخی بپردازد.

به طور کلی این کتاب می‌کوشد الگوی اشتغال زنان در عصر رضاشاه را در ارتباط با مفاهیم جنسیت، نوسازی و تجدد و سیاست‌های جنسیتی دولت اقتدارگرا ببیند. فصول مختلف کتاب که اثرگذاری نوسازی‌های اجتماعی دولت رضاشاه بر اشتغال زنان را توضیح می‌دهد، با درکی از مفهوم مادریت جدید صورت‌بندی شده است. این درک جدید از مادری و نقش‌های سنتی زن که برآمده از مطالبات جنبش زنان در دوران مشروطه بود، در عصر رضاشاه مبنای سیاست‌های جنسیتی رژیم در پروژۀ بیداری و رهایی زنان قرار گرفت. دولت نوگرای رضاشاه کوشید از طریق اعمال سیاست‌های فرهنگی ـ ایدئولوژیک در نظام آموزشی، تعریف خانوادۀ جدید و رسانه‌ها، مفاهیم جدیدی از قبیل مادر ـ مربی، مهندس خانه، زایندۀ نسل آینده و حافظ ارزش‌های سنتی جامعه و خانواده را بر نقش‌های سنتی زنانه بار کند؛ این بازنمایی جدید در کنار پدرسالاری مدرن که خود محصول مدرنیتۀ ایرانی در دورۀ رضاشاه بود، هویتی جدید برای زن ایرانی شهرنشین ایجاد کرد.

درک وضعیت اجتماعی زنان در دورۀ رضاشاه و مناسبات میان آنها و دولت نوگرای پهلوی، مستلزم درک مفاهیم مدرنیته، جنسیت، مادری جدید و اقتدار دولت تمرکزگرا در پیوند با هم است. اهداف طرح بیداری و رهایی زنان را می‌توان از واکاوی سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی دورۀ پهلوی به شکل عام و سیاست‌های جنسیتی آن به طور خاص دریافت. در فصل نخست کتاب به نوسازی اجتماعی و وضعیت زنان در عصر رضاشاه پرداخته شده است.

در دورۀ رضاشاه یکی از موضوعات حائز اهمیت در خصوص کار و اشتغال زنان، مواجهۀ فعالین زن و همچنین مردان با مفهوم کار زن و مشارکت اجتماعی او بود. در فصل دوم بحث دربارۀ مواجهۀ زنان با بحث اشتغال خارج از خانه است. فصل سوم کتاب نیز اختصاص به بررسی نوسازی آموزشی و اشتغال زنان در دورۀ رضاشاه دارد. مرکزیت مادری در گفتمان بیداری زنان و به طور کلی در آرمان تحول‌خواهی دولت پهلوی از طرق مختلف از جمله نظام آموزشی صورت‌بندی می‌شد. در فصل چهارم نیز به نوسازی نظام سلامت ـ بهداشت عمومی و اشتغال زنان در دورۀ رضاشاه پرداخته شده است.

کار زنان نقش مهمی در اقتصاد پیشاصنعتی و در حال گذر ایران داشت. زنان در این دوره، کارگران بی‌جیره‌ و مواجبی بودند که در بخش‌های مختلف صنایع دستی، تولید خشکبار و مواد غذایی، کشاورزی و تولیدات دامی، باغداری و تولید ابریشم، نخریسی و بافندگی کار می‌کردند. در فصل پنجم کتاب تأثیر نوسازی صنعتی بر اشتغال زنان بررسی شده است.

موضوعی که در خصوص سامان بدن زنانه به‌ویژه در ایران بسیار حائز اهمیت است، سخن‌گفتن از شکل تاریخی بدن در ارتباط به ایدئولوژی‌هایی چون مدرن‌گرایی و اسلام‌گرایی و در همین رابطه سیاست‌های جنسیتی حاکمیت‌ها و همچنین وقایع تاریخی چون مسئلۀ حجاب، کشف حجاب یا مقولۀ حجاب و بی‌حجابی است. در فصل پایانی کتاب به مسئلۀ اهمیت بدن و اشتغال زنان پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: نوسازی اجتماعی و وضعیت زنان در عصر رضاشاه

فصل دوم: مواجهۀ زنان با بحث اشتغال خارج از خانه

فصل سوم: نوسازی آموزشی و اشتغال زنان در دورۀ رضاشاه

فصل چهارم: نوسازی نظام سلامت ـ بهداشت عمومی و ...

فصل پنجم: تأثیر نوسازی صنعتی بر اشتغال زنان

فصل ششم: اهمیت بدن و اشتغال زنان

فصل هفتم: سبک زندگی جدید و ظهور مشاغل زنانه

جمع‌بندی

منابع و مآخذ

منابع انگلیسی