معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

رمان از انواع پراهمیت ادبی است که می‌توان از ابعاد گوناگون بدان نگریست. رمان با تمرکز بر انسان و مناسبات انسانی به بررسی شخصیت او و پیوندهایش با جامعه می‌پردازد. انسان رمان حالات و اطواری دارد که تدقیق در آن نیازمند مطالعۀ موشکافانه و تحلیلی بنیادین است. تحلیل امید و ناامیدی یکی از این مطالعات است که ما را در شناخت وضعیت انسان و مواجهۀ او با گشودگی و فروبستگی در ساحت فردی و اجتماعی ره می‌نماید. دوگانۀ امید و ناامیدی با تنگناها و گشایش‌های موجود در زندگی انسان در پیوند است. این دوگانه پدیده‌ای انسانی و فردی است اما می‌توان از وجه اجتماعی نیز به آنها نگریست.

رمان فارسی در بازۀ زمانی مدنظر (دهه‌های 30، 40 و 50) گونه‌ای نوپاست و به دلیل خاص‌بودن این دوره از وجه سیاسی ـ اجتماعی، ادبیات به‌ویژه رمان تحت تأثیر این وضعیت است؛ وضعیتی که یأس و امید در بطن دارد. اینکه نویسنده ساخت‌های امید و ناامیدی را در چه صورتی باز می‌نمایاند و از چه ابزارهای بلاغی برای به‌تصویرکشیدن این دوگانه بهره می‌گیرد و به طور کلی چگونگی نمود امید و ناامیدی در رمان مسئله‌ای است که می‌توان به بررسی و تحلیل آن پرداخت.

این اثر می‌کوشد افزون بر بررسی وضعیت انسان (عمدتاً بر مبنای تفکرات اگزیستانسیالیستی و بهره‌گیری از نظریات متفکرانی مانند مارسل، فروم، سارتر، نیچه، کی‌یرکگور، به دلیل تمرکز بر مسئلۀ هستی انسانی و سویه‌های اگزیستانسیالیستی موجود در برخی رمان‌های موردمطالعه و نیز اینکه عمدۀ متفکرانی که در باب امید و ناامیدی اندیشه کرده‌اند، اگزیستانسیالیستند یا به تفکر اگزیستانسیالیستی نزدیک‌اند)، مضامین مبتنی بر دوگانۀ امید و ناامیدی در رمان فارسی را که تحت تأثیر تحولات اجتماعی‌اند، بررسی و تحلیل کند. می‌توان گفت مفاهیمی چون رنج، ترس و اضطراب، مرگ، عشق، ملال، پوچی، استحاله، ازخودبیگانگی، بی‌معنایی، خشونت، تنهایی، اعتراض و ... هر یک نمودی از مضمون امید یا ناامیدی هستند.

در این کتاب افزون بر شناخت مضامین مبتین بر دوگانۀ امید و ناامیدی، ارتباط این دوگانه با تحولات اجتماعی و دیالکتیک آنها با هم، بررسی انسان و کنش او در رمان‌های موردمطالعه مدنظر است و رویکرد بدان این‌گونه است که انسان با دو مقولۀ «بن‌بست/ ناامیدی» و «گشایش/ امید» روبروست و هر یک از این دو مقوله می‌تواند دو بعد فردی و اجتماعی ـ سیاسی داشته باشد. رهیافت نویسنده آن است که بعد فردی امید و ناامیدی با بعد اجتماعی ـ سیاسی آن ارتباط مستقیم دارد.

رمان‌های موردبحث این پژوهش همه ذیل رمان‌های اجتماعی قرار می‌گیرند و نویسندگان آنها بر وضعیت اجتماعی و مناسبات موجود در جامعه تأکید دارند و به ترسیم جامعه‌شناختی رویدادها و حوادث موجود می‌پردازند. این رمان‌ها به واسطۀ داشتن مضامین اجتماعی و نیز ظرفیت‌شان برای بررسی و تحلیل مفاهیم مدنظر این پژوهش برگزیده شده‌اند: «چشمهایش» از بزرگ علوی، «یکلیا و تنهایی او» نوشتۀ تقی مدرسی، «ملکوت» اثر بهرام صادقی، «سنگ صبور» تألیف صادق چوبک، «سووشون» از سیمین دانشور، «خواب زمستانی» تألیف گلی ترقی» و «همسایه‌ها» از احمد محمود.

فصل اول کتاب وارد بحث رمان و پیوندش با جامعه می‌شود. فصل دوم در باب دوگانۀ امید و ناامیدی و دیدگاه‌ها و آرای موجود در باب آن سخن می‌راند و در نهایت فصول بعدی به خوانش و تحلیل رمان‌های برگزیده بر اساس مسئلۀ مورد بحث و با تکیه بر چارچوب نظری می‌پردازد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

1. رمان و جامعه

2. دوگانۀ امید و ناامیدی

3. امید و ناامیدی در ساحت اندیشه

4. چشمهایش: روایت شاعرانۀ استعلا

5. یکلیا و تنهایی او: تنهایی اگزیستانسیال

6. ملکوت: مغناطیس مرگ و دوگانگی سخت‌جان

7. سنگ صبور: دیالکتیک رنج و امید

8. سووشون: اسطورۀ امید

9. خواب زمستانی: انبوه لحظه‌های تهی

10. همسایه‌ها: بازنمود رنج‌آگاهی و فراروندگی

پس‌گفتار

منابع

نمایه