معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

توانش آثار هنری برای دیده‌شدن از منظرهای متفاوت یکی از دلایل فزونی‌یافتن اشتیاق پژوهشگران برای استفاده از تحلیل و نقد پدیدارشناختی هنر است. در مقیاس وسیع‌تر نه‌تنها هنر بلکه هرچه بتواند آگاهی را مشغول خود کند، برای تحلیل پدیدارشناختی مشروعیت دارد. پرداختن به نحوۀ شکل‌گیری آگاهی‌های مختلف نزد ادموند هوسرل، از جمله آگاهی ما از امور واقع، تصاویر، تخیلات و آثار هنری، نیز گواه روشنی بر همین مشروعیت است. در این بین هنر قلمرو مناسبی برای پیاده‌سازی نظریۀ آگاهی تصویری و عزیمت از آن به سمت تحقق آگاهی زیباشناختی است؛ به‌ویژه اینکه با آن می‌توان نظریۀ هوسرل را از اتهام سولیپسیسم مبرا دانست؛ چراکه هنر به‌مثابۀ یک رسانۀ ارتباطی همان تقاطعی است که می‌تواند ما را به دیگری‌های متعددی برساند. یک اثر هنری در فرایند ادراک، از عینیتی بهره‌مند می‌شود که به‌واسطۀ آن رابطۀ سوژه و سوژه در یک تجربۀ بین‌الاذهانی تشدید و تقویت می‌شود و هم‌زمان عینیت اثر هنری نیز اعتبار می‌یابد. رسیدن به درک روابط یادشده و درک شأن عینی یا ذهنی اثر هنری در پرتو خوانش آرای هوسرل ممکن می‌شود.

با توجه به پروژۀ خاص هوسرل در بیان همبستگی میان آگاهی و جهان، در تحلیل و نقد پدیدارشناسانۀ هنر، نگاه ساختاری بر عناصر سوری در یک اثر هنری بر هر نوع نگاه دیگری ارجح است؛ چراکه باید روشن سازیم این عناصر در مجموع چگونه به یک تجربۀ خاص می‌انجامند. اگر در پروژۀ هوسرل گاهی مواضع هستی‌شناختی دیده می‌شوند یا به نظر می‌آید که تلاش و خلاقیت هنرمند مورد التفات قرار گرفته است، باید به این نکته التفات داشته باشیم که همه در حاشیۀ بررسی تجربه‌ای خاص به نام تجربۀ زیباشناختی شرح داده شده‌اند. بنابراین نباید انتظار داشت از طریق بررسی اندیشۀ هوسرل به تعریف هنر یا زیبایی دست یافت، بلکه غرض اصلی بیان نحوۀ پدیدارشدن هنر و شناسایی عوامل تأثیرگذار بر آن است. بر همین اساس در این نوشتار تعریف دگربارۀ مؤلفه‌های مهم پدیدارشناسی هوسرل که در منابع متعددی ذکر شده‌اند، مدنظر قرار نگرفته است و تنها در بخش کاربست آنها در نقد هنر، به مهم‌ترین آنها اشارۀ مختصری شده است.

هوسرل میراث‌دار همان سنتی است که تحلیل تجربۀ زیباشناختی را در سایۀ شناسایی توان‌های ذهنی ادراک ممکن دانسته است. از آنجا که هوسرل از آگاهی تصویری به عنوان نوع پیچیده‌ای از شناسایی یاد می‌کند در پرتو آن می‌توان نوع ساده‌تر یا شاید غیرواقعی آگاهی را که با تخیل اتفاق می‌افتد، بازشناسی کرد؛ به‌ویژه آنکه از نظر هوسرل در قلمرو تخیل باید از هنر بحث کرد.

در فصل نخست این کتاب به شرح و بسط مسائلی پرداخته شده است که در پدیدارشناسی هوسرل اهمیت دارند؛ بنابراین دربارۀ اهمیت شهود، اندیشه، نظریۀ آگاهی تصویری و انواع قصدمندی ادراک در این فصل سخن گفته شده است. در فصل دوم به طور خاص، با پرداختن به مبحث هنر و زیباشناسی و با تحلیل و نقد چند اثر از منظر پدیدارشناسی هوسرل، به شرح شرایط تحقق تجربۀ زیباشناختی و ویژگی‌های آن و به تحلیل پدیدارشناختی ذات هنر پرداخته شده است.

این پژوهش با توجه به نقل و شرح گزاره‌های خاص هوسرل و تعدادی از شارحان وفادار به پدیدارشناسی او به همراه تحلیل موردی چند اثر به انجام رسیده است. با توجه به تأکید خاص هوسرل بر اینکه نگرش زیباشناختی می‌تواند انسان را برای ورود به عرصۀ نگرش فلسفی آماده سازد، امید می‌رود این متن بتوان افزون بر رضایت علاقمندان به فعالیت در فلسفۀ هنر و پژوهش هنر، رضایت علاقمندان به پژوهش در حوزۀ فلسفه را نیز به دست آورد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

اهمیت خیال و هنر برای پدیدارشناسی

فصل اول: آگاهی تصویری و نقش خیال

فصل دوم: شرایط امکان آگاهی زیباشناختی

فهرست منابع

واژه‌نامۀ انگلیسی به فارسی

نمایه