معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نظریۀ عقدۀ ادیپ فروید به بهترین وجه در تحلیل او از هملت شکسپیر نشان داده شده است. عقدۀ ادیپ میل شدیدی است که کودک برای تصاحب مادرش دارد، میل و آرزویی برای کنارزدن یا کشتن پدر را در خود دارد. شاهزاده هملت در طول نمایشنامه، برای انتقام قتل پدرش کار کشتن کلودیوس را به تعویق می‌اندازد. فروید پیشنهاد می‌کند که هملت نمی‌تواند تصمیم خود را برای کشتن کلودیوس بگیرد؛ زیرا به دلیل وجود سرکوب‌شده در ناخودآگاه بزرگسالی‌اش و اینکه تمایل نوزاد پسر برای تصاحب مادرش و ازبین‌بردن رقیبش، پدر در او وجود داشته، کشمکشی مستمر که آن را عقده ادیپ می‌نامند، در هملت شکل گرفته است. فروید این اصطلاح را از داستان سرگذشت ادیپ سوفوکل وام گرفته است.

شکسپیر قدرت ناخودآگاه را کشف کرد تا ماهیت اعمال ما و حتی کل سرنوشت ما را معلوم کند؛ اما او نه نامی برای این قدرت گذاشت و نه آن ناخودآگاه را از خودآگاه متمایز ساخت. در صحنۀ پزشک در مکبث، یک دم شکسپیر این امکان را که پزشک می‌تواند «به ذهنی بیمار کمک کند» در نظر گرفت؛ اما با گفتن اینکه وقتی پای ذهن در میان باشد «در این مورد بیمار خودش باید به خود کمک کند» یا اینکه همان‌طور که امروزه به آن خودتحلیلی می‌گوییم، آن را رد کرد. بنا بر ارتباط بین شکسپیر و فروید و یافته‌های عقده ادیپ، این اکتشاف نمی‌تواند تنها برآمده از هملت باشد. فروید برای دست‌یافتن به این اکتشاف به تجربه‌درمانی خود با بیماران دچار اختلال عصبی، خودتحلیلی و آگاهی از پادشاه، ادیپ و هملت نیاز داشت. این ترکیب منحصربه‌فرد بود که این اکتشاف را ممکن ساخت.

این کتاب تحلیلی جامع از پانزده نمایشنامۀ شکسپیر است که با تکیه بر روان‌کاوی و تعریف ناخودآگاه از زبان فروید به قلم مارتین برگمن به رشتۀ تحریر درآمده است. این اثر با ظرافت تمام نیت ناخودآگاه پشت اعمال و افکار شخصیت‌های شکسپیر را شرح داده و با ایجاد پلی میان شخصیت‌های نمایشی و زندگی حقیقی خود شکسپیر، درکی نوین از ناخودآگاه او به عنوان نمایشنامه‌نویس و نویسنده‌ای خلاق ارائه می‌دهد. برگمن توضیح می‌دهد که روان‌کاوی یک تئوری است که به آدم‌های واقعی می‌پردازد: اینکه آنها چطور عمل می‌کنند و چطور می‌توان به آنها در داشتن زندگی بهتر کمک کرد؟ آیا روان‌کاوی برای زنان و مردانی که شکسپیر خلق‌شان کرده کارساز است؟ حتی اگر در زندگی واقعی وجود نداشته باشند؟ پاسخ این سؤال، یک بلۀ مشروط است؛ شخصیت‌های شکسپیر آدم‌های واقعی نیستند؛ اما ساختار روانی آنها بر اساس افرادی واقعی که شکسپیر در ناخودآگاه خود داشته، ساخته شده است. او می‌گذارد ما تک‌گویی آنها را هنگامی که با نیمه‌خودآگاه و گاهی حتی ناخودآگاه‌شان روبرو می‌شوند، بشنویم.

برای اینکه نمایشنامه‌ها بتوانند با یکدیگر ارتباط بگیرند، این کتاب بخش‌بندی شده است؛ اما این بخش‌بندی قطعی نیست. فصل مربوط به هملت می‌تواند جزئی از بخش مربوط به عقده ادیپ باشد و فصل مربوط به طوفان نیز به بخشی که در مورد دختر جایگزین مادر است، تعلق دارد. شکسپیر به‌ندرت نمایشنامه‌هایش را به یک درون‌مایه محدود می‌ساخت؛ نمایشنامه‌هایی که در این کتاب آورده نشده‌اند، می‌توانستند اضافه شوند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ ناشر

مختصر دربارۀ بخش مبانی روان‌شناختی تحلیلی این کتاب

قدردانی

دربارۀ نویسنده

پیش‌گفتار

چرا این کتاب نوشته شده است؟

شکسپیر و فروید

بخش اول: موقعیت محوری هملت

فصل اول: هملت: ناتوانی در سوگواری و عشق‌ورزیدن

بخش دوم: شاعر و رسالتش

فصل دوم: رؤیای یک شب نیمۀ تابستان

فصل سوم: طوفان: کنارگذاشتن خلاقیت

فصل چهارم: تیمون آتنی: از‌دست‌دادن خلاقیت

بخش سوم: عقده ادیپ

فصل پنجم: ریچارد سوم: عقده ادیپ و انسان شرور

فصل ششم: ژولیوس سزار و توتم و تابوی فروید

فصل هفتم: مکبث: گونه‌ای متهورانه از مضمون ادیپی

فصل هشتم: آنتونی و کلئوپاترا: عشقی احمقانه و خطرناک

فصل نهم: کوریولانوس: توصیفی حیرت‌آور از رابطۀ مخرب مادر و فرزند

فصل دهم: لیرشاه: دختر جایگزینی برای مادر

فصل یازدهم: ریچارد دوم: کناره‌گیری به عنوان واکنش یک پدر به عقدۀ ادیپ

بخش چهارم: تعارض درون‌روانی

فصل دوازدهم: قیاس برای قیاس: ازهم‌پاشیدگی سوپرایگویی (فراخود) سرسخت

بخش پنجم: نبردی علیه پارانویا

فصل سیزدهم: اتللو: شرارت بی‌غرض یا همگون‌خواهی پنهان؟

فصل چهاردهم: داستان زمستان: همگون‌خواهی پنهان و پارانویا

بخش ششم: سازش همگون‌خواهانه

فصل پانزدهم: تاجر ونیزی: تصویری از همگون‌خواهانه مازوخیستی

فصل شانزدهم: شب دوازدهم: والایش دو ـ گون‌خواهی در همگون‌خواهی