معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب این تز را مطرح می‌کند که موفقیت یا شکست فیلمی همچون «پنجرۀ عقبی» وابسته به کارایی و اثربخشی داستان‌گویی آن است. نظریۀ ارائه‌شده در فصل‌های این کتاب، اجزای اصلی داستان‌گویی سینمایی را در چندین شیوۀ مختلف فیلم‌سازی شناسایی می‌کند و توضیح می‌دهد که این اجزا چطور به‌تنهایی یا در ترکیب با هم، در شکل‌گیری نقشۀ کلی فیلم نقش ایفا می‌کنند. البته ساخت فیلم موفق صرفاً به استفاده یا عدم استفاده از جزء یا مؤلفۀ خاصی در داستان‌گویی برنمی‌گردد. در مقابل، موفقیت فیلم به این بستگی دارد که فیلم چطور به یک ساختار روایی درست و دقیق شکل می‌دهد و چگونه این روایت را برای تماشاگران محدود و فاش می‌کند. فیلم‌هایی با ستارگان محبوب، کارگردانان مشهور و ارزش‌های تولیدی بالا هم اگر اجزای داستان‌گویی‌شان درست و دقیق طراحی نشده باشند، یا به عبارتی اگر اجزای داستان‌گویی‌شان نتوانند نقشی مؤثر در نقشۀ کلی فیلم ایفا کنند، ممکن است شکست بخورند.

نظریه‌پردازان روایت به این تمایزات مفهومی قائل هستند: زنجیره‌ای زمانی از رویدادها و کنش‌های کاراکترمحور؛ از نو ترتیب‌دادن یا از نو سامان‌دادن این کنش‌ها و رویدادها؛ عواملی (راویان، مؤلفان و عوامل بیان) که دسترسی تماشاگر به زنجیرۀ رویادها و کنش‌ها را کنترل می‌کنند؛ نمود کنش‌ها، رویدادها و عوامل در یک مدیوم معین. این تمایزات هستۀ اصلی این کتاب را شکل می‌دهند و در بخش اول با عنوان «مبانی» معرفی شده‌اند. زنجیرۀ رویدادها و کنش‌های کاراکترمحور فراورده یا نتیجه‌ای است که به نام‌های گوناگونی از جمله «روایت» یا «داستان» خوانده می‌شود. فصل دوم با تکیه بر آثار کلیدی پراپ، امبرتو اکو و پیتر وولن که روایت را به سیستمی از عناصر از پیش موجود و وقاعد ترکیب‌شان فرو می‌کاهند، متمرکز می‌شود. این نوع نگاه مستقل از یک شیوۀ فیلم‌سازی معین است: این شیوه نه‌تنها محققان فیلم را قادر می‌سازد تا قراردادهای سینمای کلاسیک هالیوود را بشناسند و آن را به عنوان شیوۀ غالب فیلم‌سازی تعریف کنند، که امکاناتی را هم برای شناسایی و تعریف استراتژی‌های برآمده از اشکال آلترناتیو فیلم‌سازی فراهم می‌کند.

فرایندی که روایت را از نو ترتیب می‌دهد و آن را از صافی کاراکترها و راویان عبور می‌دهد، اغلب «روایتگری» یا «پیرنگ» نامیده می‌شود. عملکرد روایتگری سه‌جانبه است: کنش‌های روایی را از نو سازمان می‌دهد، دسترسی تماشاگران به این کنش‌ها را کنترل می‌کند و این کنش‌ها را از صافی کاراکترها و راویان عبور می‌دهد. این سه جنبۀ روایتگری در فصل سوم و با مثال‌هایی از فیلم‌های «دختر گمشده»، «تسخیرشده» و «پارک ژوراسیک» به بحث و بررسی گذاشته شده‌اند.

یک جزء کلیدی از روایتگری، عامل روایی است. عامل روایی فرایند روایتگری و نمود آن را در مدیوم کنترل می‌کند. فیلم‌ها هم می‌توانند فرایند تولید/ بیان و عامل روایی‌شان را پنهان کنند و هم می‌توانند توجه را به این فرایند جلب کنند و به فیلم خصلتی بازتابی ببخشند. این موضوع در فصل چهارم بررسی شده است.

بخش دوم با عنوان «گونه‌های داستان‌گویی» مفاهیم معرفی‌شده در بخش نخست را به کار می‌گیرد و بسط می‌دهد تا شیوه‌های معینی از سینمای روایی را مورد بررسی قرار دهد. این بخش به جای ارائۀ مروری کامل و دقیق بر روایت فیلم در سراسر تاریخ سینما و دورتادور جهان، سراغ چند روند پراهمیت و غالب در چشم‌انداز سینمای معاصر می‌رود: مسئلۀ روایت‌های فمینیستی و فیلم‌سازان زن (فصل پنج)؛ اهمیت پایدار سینمای هنری به عنوان نوع خاصی از فیلم با مخاطبانی محدود (فصل شش)؛ ظهور شیوۀ متمایزی از داستان‌گویی که متکی بر روایتگری ناموثق و پیرنگ‌های پازل‌وار است (فصل هفت) و رشد گروهی کوچکی از فیلم‌ها که تحت تأثیر منطق بازی‌های ویدئویی هستند (فصل هشت). این مطالعات موردی مشخص نشان می‌دهند که چطور می‌توان هر شکلی از فیلم‌سازی را از منظر داستان‌گویی شناسایی و تحلیل کرد.

در کنار ارائۀ نظریه‌های روایت، روایتگری و عوامل روایی، این کتاب مجموعه‌ای از روش‌ها را نیز معرفی می‌کند. هر روش معرف چارچوبی راهنما برای تحلیل فیلم است. روش‌ها مهم هستند؛ چون نقشی همچون یک نقطۀ ارجاع ثابت و استوار دارند: مجموعه‌ای از شیوه‌های مشترک و استاندارد که مسیر تحلیل فیلمی خاص یا سکانسی از یک فیلم را هدایت می‌کنند. به طور کلی این کتاب تلاش می‌کند نشان دهد روایت، روایتگری و عوامل روایی هم در سینما و هم در مطالعۀ سینما نقشی اساسی دارند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: مبانی

فصل اول: پیدایش روایت، روایتگری و عوامل روایی در سینمای آغازین (نمونه‌های موردی: کفش‌فروش خوشحال)

فصل دوم: ساختار روایی در هالیوود کلاسیک و معاصر (نمونه‌های موردی: هیچکاک و جیمز باند)

فصل سوم: روایتگری (نمونه‌های موردی: دختر گمشده، تسخیرشده و پارک ژوراسیک)

فصل چهارم: بیان و بازتابندگی (نمونه‌های موردی: هتل بزرگ بوداپست و مارنی)

بخش دوم: گونه‌های داستان‌گویی

فصل پنجم: فمینیسم، روایت و مؤلف‌بودگی (نمونه‌های موردی: دختر گمشده و اورلاندو)

فصل ششم: روایتگری سینمای هنری (نمونه‌های موردی: آلیس در شهرها و اینلند امپایر)

فصل هفتم: روایتگری ناموفق و فیلم‌های پازل‌وار (نمونه‌های موردی: فقط یک بار زندگی می‌کنید، وحشت صحنه و اثر پروانه‌ای)

فصل هشتم: منطق بازی ویدئویی (نمونه‌های موردی: عنصر پنجم، تلقین و کد منبع)

یادداشت مترجم: سینما نجات‌بخش است

فهرست‌های تکمیلی