معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

فرخ غفاری فرزند حسنعلی غفاری (معاون‌الدوله) وزیرمختار ایران در بلژیک بود و در اسفند 1300 در تهران به دنیا آمد. در یازده‌سالگی همراه پدرش به اروپا سفر کرد و تحصیلات متوسطه را به زبان فرانسه در بلژیک انجام داد و بعد به تحصیل در رشتۀ حقوق و ادبیات پرداخت. میراث غفاری برای سینمای ایران میراث اندکی نیست. او نخستین کسی است که دست به جمع‌آوری اسناد و مدارک مربوط به تاریخ سینمای ایران زد و نخستین کسی است که پس از پایان تحصیلات خود در فرانسه و بلژیک و کارآموزی نزد هانری لانگلوا « فیلم‌شناس معروف ـ در سینما تِک فرانسه به ایران بازگشت و کانون ملی فیلم و فیلم‌خانۀ ملی ایران را تأسیس کرد.

او دلبستگی عمیقی به فرهنگ و هنر ایران داشت و تا زمانی که توان داشت و در رأس کار بود، برای رشد و سربلندی آن کوشید. اهمیت غفاری در سینمای ایران تنها به دلیل فیلم‌هایش نیست، بلکه او نیز همانند گلستان و رهنما در زمینه‌ها و حوزه‌های گوناگونی کار کرده و نقش‌های متعددی در جامعل هنری و سینمایی ایران بر عهده داشته است. فعالیت‌های او را به طور کلی می‌توان در این حوزه‌ها بررسی کرد: نقد فیلم، تأسیس کانون فیلم و فیلم‌خانۀ ملی ایران، تاریخ‌نگاری سینمای ایران، فیلم‌سازی، بازیگری، تدریس سینما، مدیریت فرهنگی.

غفاری نخستین فیلم بلند داستانی‌اش یعنی «جنوب شهر» را در سال 1337 بر اساس فیلم‌نامه‌ای جلال مقدم و با سرمایۀ شخصی‌اش ساخت که پس از سه شب نمایش در سینما متروپل تهران، به دلیل لحن انتقادی و صراحت واقع‌گرایانه‌اش به دستور مقامات وقت توقیف شد و این برخلاف تصور غفاری بود که بعد از دیدن فیلم «چشم به راه» عطاءالله زاهد، خیال کرد دستگاه سانسور، در مقابل فیلم‌هایی که بیانگر واقعیت‌های تلخ اجتماعی باشند، نرمش نشان می‌دهد.

فرخ غفاری بعد از ساختن چند فیلم داستانی و مستند و فعالیت‌های نقدنویسی، فیلم‌سازی و نوشتن نقد فیلم را رها کرد و به عنوان مدیر در دستگاه‌های فرهنگی رژیم گذشته از جمله تلویزیون ملی ایران، دانشکدۀ تلویزیون و سینما و جشن هنر شیراز به فعالیت پرداخت. دانش غفاری در زمینۀ سینما و تجربه‌های اداری‌اش در سینما تک فرانسه و مدیریت کانون فیلم تهران، پشتوانۀ محکمی برای فعالیت‌های اداری‌اش در زمینۀ فرهنگ در ایران بود. او در همه حال با تمام توان خود از فیلم‌سازان مستقل با اندیشه‌های نوگرایانه و انتقادی حمایت کرد و نقش مؤثری در شکل‌گیری و ارتقای فرهنگ سینمایی در ایران و ایجاد پل ارتباطی بین دنیای فرهنگی شرق و غرب ایفا کرد. او به دلیل توانایی‌ها و شایستگی‌های فردی‌اش مورد اعتماد دستگاه فرهنگی رژیم گذشته بود و از این اعتماد به نفع توسعۀ سینما و نمایش در ایران بیشترین بهره‌برداری را کرد. وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به پاریس مهاجرت کرد و تمام عمرش را در آپارتمان کوچکش در محلۀ مون‌پارناس پاریس به مطالعه و تحقیق دربارۀ تاریخ سینما و نمایش در ایران گذاشت.

این کتاب حاصل دو دیدار با فرخ غفاری فیلم‌ساز، منتقد فیلم و مورخ و از پیشگامان سینمای نوین ایران است که در آخرین روزهای سال 2006 در سن 85 سالگی در پاریس درگذشت. دیدار اول پرویز جاهد با غفاری در ماه اوت سال 2005 در آپارتمان کوچک غفاری در محلۀ مون پارناس پاریس با او صورت گرفت. در این دیدار غفاری با وجود پیری، هنوز از نظر ظاهری سرحال بود و نشانه‌ای از بیماری در او دیده نمی‌شد؛ اما به‌شدت نگران بیماری آلزایمر و فراموشی بود که احساس می‌کرد به‌تدریج به سراغش می‌آید. می‌گفت نام خیلی از آدم‌ها و جاها را فراموش کرده یا سخت به یاد می‌آورد و بعضی از مطالب را ممکن است دو بار تکرار کند. دیدار بعدی به فاصلۀ یک سال بعد یعنی در اوت 2006 صورت گرفت که نشانه‌های فراموشی در او بیشتر شده بود؛ همچنین عمل سخت قلب و رنج ناشی از سرطان پروستات او را به‌شدت نحیف و تکیده کرده و از نشاط و شادابی گذشته در او نشانی نبود. اگرچه سعی می‌کرد با غرور حیرت‌آوری، ضعف جسمی خود را پنهان کند. او در این گفتگو از سینمای ایران و فعالیت‌هایش در زمینۀ فیلم‌سازی، نقد فیلم و ... سخن گفته است.

فهرست مطالب کتاب:

نامقدمه

دربارۀ این گفتگو

فرخ غفاری و اندیشۀ سینمای مدرن در ایران

ریشه‌های موج نو

جوانی، سینما تِک پاریس و عشق‌ورزی با سینما

بازگشت به ایران و راه‌اندازی کانون ملی فیلم

همکاری با هانری لانگلوا و فدراسیون آرشیوهای بین‌المللی فیلم

حزب توده، مارکسیسم و نقد فیلم مارکسیستی

جنوب شهر و دستگاه سانسور

کانون فیلم، ابراهیم گلستان و شاهکارهای تاریخ سینما

شب قوزی

فریدون رهنما و سینمای تجربی

گنج قارون و فیلم‌فارسی

مدیریت فرهنگی: تلویزیون ملی ایران و جشن هنر شیراز

تاریخ‌نگاری سینمای ایران

آموزش آکادمیک سینما

ژرژ سادول و تاریخ سینما

کایه‌دو سینما در برابر پزیتیف

آندره بازن و مِن‌مِن فلسفی

کانون ملی فیلم و فرهنگ سینمایی

نقد فیلم در ایران

شب قوزی و هزارویک‌شب

زنبورک، یک داستان پیکارسک

جشن هنر شیراز، تعزیه و تئاتر شرق و غرب

خوک، بچه، آتش

سینما همه چیز من بود