معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

به‌خطرافتادن شتابان و نابودی بسیاری از زبان‌های اقلیت در سراسر جهان موضوعی نگران‌کننده است؛ نه‌تنها از دید زبان‌شناسان و انسان‌شناسان، بلکه از دید همۀ دلواپسان مسئلۀ هویت فرهنگی، در فرهنگی که به طرزی فزاینده جهانی شده است. دیوید کریستال ـ مفسر و نویسندۀ برجستۀ مسائل زبان ـ این پرسش بنیادی را به میان می‌آورد: چرا مرگ زبان تا این اندازه مهم شده است؟ و ودش دلایل بحران کنونی را برمی‌شمرد و کارهایی را که برای کندکردن روند مرگ زبان‌ها انجام گرفته، بررسی می‌کند.

پدیدۀ مرگ زبان واقعیت است؛ اما آیا اهمیتی هم دارد؟ آیا باید نگرانش باشیم؟ این کتاب بر این باور است که «آری» و «آری». هدف کتاب این است که حقایق را تا حد امکان بگوید و سپس آنها را توضیح دهد. مرگ زبان به طور دقیق چیست؟ کدام زبان‌ها در حال مرگ‌اند؟ چرا زبان‌ها می‌میرند؟ و چرا این پدیده‌ به‌ویژه اکنون رخ می‌دهد؟ این کتاب سه پرسش دشوار را مطرح می‌کند: چرا مرگ زبان این همه مهم است؟ آیا می‌توان کاری انجام داد؟ آیا باید کاری انجام داد؟ دو پرسش پایانی به‌ویژه دشوارند و پاسخ به آنها نیازمند استدلال موشکافانه و ظریف است؛ اما به باور نویسنده، پاسخ نهایی هر دوی آنها باید «آری» قاطع باشد.

فصل نخست کتاب به تعریف مرگ زبان می‌پردازد که اصلاً مرگ زبان چیست؟ زبان هنگامی می‌میرد که هیچ‌کس به آن سخن نگوید. در فصل دوم به این سؤال پرداخته شده است که چرا باید به مرگ زبان اهمیت دهیم؟ این موضوع از دید خیلی‌ها اصلا مهم نیست. به نظر شمار قابل توجهی از مردم، کاهش زبان‌های دنیا نه‌تنها فاجعه نیست، بلکه سود هم دارد؛ دیدگاهی که نادرست است. چنین تفکری از آبشخورهای فکری گوناگون آغاز می‌شود؛ یکی از آنها طرز تفکر کهنه و اسطوره‌ای است که معروف‌ترینشان داستان برج بابل در انجیل است. بر طبق این داستان، افزایش زبان‌های دنیا مجازات انسان بوده است و وارونه‌کردن این روند می‌تواند ما را به زبان «کامل» نزدیک‌تر کند.

عوامل گوناگونی به پدیدۀ مرگ زبان کمک می‌کنند؛ به همین دلیل تشخیص آسیب‌شناختی شرایط نیز همواره کار پیچیده ای است. زبان‌شناسان اجتماعی کوشیده‌اند یک عامل اصلی را پیدا کنند تا بتواند توضیح دهد چرا مردم از یک زبان به زبان دیگر رو می‌نهند؛ اما این کوشش‌ها همیشه جای بحث داشته است. فصل سوم در پی پاسخ به چرایی میرایش زبان‌هاست.

پژوهش‌های موردی دربارۀ زنده‌سازی زبان‌ها در سراسر جهان به اندازه‌ای است که نشان دهد نابودی زبان همیشه ناگزیر نیست. جوامع بومی، گروه‌های پشتیبانی محلی و گروه‌های خارجی کارهای زیادی می‌توانند انجام دهند و انجام داده‌اند. اما واقعیت این است که حتی اگر کاری هم انجام دهیم، باز ممکن است از میان بروند؛ پس باید چه‌کار کنیم؟ در فصل چهارم و پنجم به این مسئله پرداخته شده است و اینکه از کجا آغاز کنیم؟ و چه می‌توان کرد؟

برطبق برخی برآوردها از حدود شش هزار زبان زندۀ دنیا، تنها ششصد زبان از خطر نابودی در امان‌اند. برخی برآوردها می‌گویند تا پایان سدۀ بیست‌ویکم میلادی، فقط گروهی انگشت‌شمار از زبان‌های عمده در دنیا باقی خواهد ماند. این کتاب روایتی است ساده اما مهیج و مملو از واقعیت‌ها و آمار سودمند و تأمل‌برانگیز دربارۀ این بحران که مانند پدیدۀ نابودی محیط‌زیست، تازه و به شکل روزافزونی جهانی است. این کتاب افزون بر استدلال‌های هوشمندانه، شامل توصیف‌هایی تکان‌دهنده از فرسایش و نابودی برخی زبان‌هاست و پیشنهادهایی کاربردی برای دوست‌داران این موضوع ارائه می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

1. مرگ زبان چیست؟

2. چرا باید به مرگ زبان اهمیت بدهیم؟

3. چرا زبان‌ها می‌میرند؟

4. از کجا آغاز کنیم؟

5. چه می‌توان کرد؟

پیوست: برخی سازمان‌های سودمند

منابع

فهرست نویسندگان و گویشوران

فهرست اقوام، گویش‌ها، زبان‌ها و خانواده‌های ایرانی