معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این مجموعه مشتمل بر بازنویسی و تصحیح سه نسخۀ خطی در ارتباط با ایل قشقایی و طایفۀ کشکولی است از حاج عباسعلی‌خان کشکولی (1242 ـ 1326 ش) که خود اطلاعات زیادی از وقایع تاریخی ایل قشقایی و طایفۀ کشکولی داشته، نقل شده است. نسخۀ اول که به قلم ملاحیدر زاهدی منشی حاج عباسعلی‌خان به تحریر درآمده، با عنوان «نسخۀ ملاحیدر زاهدی» یاد می‌گردد؛ اما نسخۀ دوم که توسط میرزا نصرالله دبیری کتابت شده، با عنوان «نسخۀ میرزا نصرالله دبیری» ذکر می‌شود.

نسخۀ میرزا نصرالله دبیری از دو دفتر یا نسخۀ مجزا تشکیل شده است؛ دفتر اول معروف به نسخۀ آقای «حسینقلی‌خان فارسیمدان» و دفتر دوم معروف به نسخۀ آقای «ملک‌منصورخان قشقایی» است. در تفاوت بین این دو نسخه باید گفت نسخۀ حسینقلی‌خان فارسیمدان مقدم بر نسخۀ ملک‌منصورخان است و نویسنده ابتدا نسخۀ حسینقلی‌خان را نوشته است و سپس در بازنویسی، همان مطالب را با شرح و تفصیل بیشتری در نسخۀ ملک‌منصورخان آورده است.

رویدادهای نسخۀ ملاحیدر زاهدی را می‌توان به دو قسمت تقسیم کرد؛ بخشی که حاج عباسعلی‌خان خود شاهد وقایع نبوده و قبل از زندگی ایشان روی داده که آنها بر اساس شنیده‌های خود از دیگران روایت کده است. این قسمت شامل شرح وقایعی چون کوچ ایل قشقایی به کرمان، کشته‌شدن مرتضی‌قلی‌خان ایل‌بیگی، سرپرستی ایل قشقایی توسط قاسم‌خان کشکولی و عیوض‌آقا دره‌شوری در غیاب محمدقلی‌خان ایلخانی، تصرف قلاع بیدشهری‌ها، روابط بین سران کشکولی و خاندان ایلخانی قشقایی و .... است. قسمت دوم شامل رویدادهایی است که نویسنده خود شاهد آنها بوده است؛ از این‌رو نویسنده در شرح رویدادهایی که در متن آنها قرار داشته، در موارد متعدد نام خود را بدین‌گونه «این‌جانب حاج عباسعلی‌خان» یا «بنده» آورده است. این وقایع از سال 1313 قمری و بروز ناآرامی و اغتشاش در فارس آغاز می‌شود. این دوران هم‌زمان با ایلخانی‌گری عبدالله‌خان ضرغام‌الدوله بود که از طرف ایالت فارس مأمور می‌شود تا در مناطق مختلف امنیت لازم را برقرار کند. در این مأموریت که حاج عباسعلی‌خان، ایلخانی قشقایی را همراهی می‌کند، خاطرات خود را به‌تفصیل شرح داده است. این مجموعه از این منظر قابل توجه است که نویسنده به عنوان فردی ایلیاتی و از سران طایفۀ کشکولی شاهد وقایعی از درون ایل قشقایی بوده است. افزون بر این اطلاعات منحصربه‌فردی که نویسنده دربارۀ زمان حیات و ایلخانی‌گری عبدالله‌خان ضرغام‌الدوله ارائه می‌کند، به واسطۀ کمبود داده‌های تاریخی این دوره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در خلال آن نویسنده از کشمکش‌های فرزندان داراب‌خان یعنی ضرغام‌الدوله، صولت‌الدوله، صولت‌السلطنه، سردار احتشام بر سر تصاحب قدرت، خاطرات و داده‌های تاریخی دست‌اول و مهمی را بازگو می‌کند و هرازگاهی به نقش خود به عنوان میانجی یا حامی یکی از طرفین درگیری اشاره می‌کند. سپس نویسنده به وقایعی از جمله شرح جنگ قشقایی‌ها با انگلیسی‌ها، ایلخانی‌گری ناصرخان اشاره کرده و سرانجام نگارش آن با عزل ناصرخان از ایلخانی‌گری و برقراری حکومت نظامی و خلع سلاح ایل قشقایی در سال 1304 شمسی پایان می‌یابد. در پایان نویسنده جدولی از اسامی سران طایفۀ کشکولی (فرزندان قاسم‌خان و حاج عباسعلی‌خان کشکولی) را با ذکر سال وفات‌شان ترسیم کرده است.

حاج عباسعلی‌خان کشکولی در یک دورۀ طولانی از تحولات مورد بحث در دورۀ ایلخانی‌گری عبدالله‌خان ضرغام‌الدوله خود شاهد بسیاری از آن رخدادها و از یک مرحله به بعد در دورۀ ایلخانی‌گری اسماعیل‌خان صولت‌الدوله و حتی بعد از برکناری وی و سپردن قشقایی به دست حکومت نظامی در مراحل نخست دورۀ پهلوی خود از بازیگران عمده و مؤثر آن عرصه بود؛ از این‌رو شاید می‌شد انتظار داشت در توضیح پاره‌ای از این تحولات، نکات و جزئیات بیشتری را ارائه کند؛ اما چنین انتظاری برآورده نمی‌شود؛ ولی این در اصل کار که افزوده‌شدن روایتی نو بر دیگر روایات موجود از تاریخ قشقایی است، تفاوتی ایجاد نمی‌کند؛ آن هم روایتی از منظر ایل کشکولی و ملاحظات سران و خوانین آن که شاید در پاره‌ای دیگر روایات و گزارش‌های برجای‌مانده که بیشتر از منظر ایلخان‌ها نوشته شده‌اند، نمی‌توانسته است به صورت کافی موضوع تأکید و توجه بوده باشد.

روایت حاج عباسعلی‌خان کشکولی از وقایع ایل قشقایی از جمله روایات مهمی است که از دیرباز از وجود نسخه‌هایی از آن سخن در میان بوده است و در این کتاب متن منقحی از این روایت بر اساس تطبیق و بررسی سه نسخۀ خطی فراهم آمده است.

این دو روایت یعنی تحریر ملاحیدر زاهدی کهواده و تقریر میرزا نصرالله دبیری از یادداشت‌های برجای‌ماندۀ ایشان و احیاناً دیگر اظهارات حاج عباسعلی‌خان اگرچه یکی ـ اولی ـ فشرده‌تر و شاید هم در بخش‌هایی در بیان رخدادها صریح‌تر باشند و از لحاظ زمانی دورۀ طولانی‌تر را شامل شود، اما از لحاظ مضامین مورد بحث با نسخۀ دوم تفاوت چندانی ندارد؛ جز آنکه روایت دوم چه در بیان تحولات کلی ایل قشقایی و چه در توضیح سرگذشت طایفۀ کشکولی و سران آن از شرح و تفصیل و همچنین جزئیات بیشتری برخوردار است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

آغاز سخن

تاریخ وقایع ایل قشقایی به تحریر ملاحیدر زاهدی

تاریخ وقایع ایل قشقایی به تقریر میرزا نصرالله دبیری

ضمایم

آلبوم تصاویر

نمایۀ اشخاص

نمایۀ مکان‌ها

نمایۀ ایلات، طوایف، تیره‌ها

نمایۀ کتاب‌ها و مجلات