معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اسناد و گزارش‌های برجای‌ مانده از تحرکات ایل قشقایی در تاریخ معاصر ایران در آرشیوهای داخلی و خارجی که فقط بخش محدودی از آنها منتشر شده‌اند و مابقی منتظر توجه جدی پژوهشگران می‌باشند، از مصادیق بارز این مقوله هستند. پاره‌ای از دیگر مآخذ منتشرشده در این زمینه مانند خاطرات ملک‌منصورخان قشقایی یا خاطرات میرزا نصرالله‌خان قهرمانی، معین‌دفتر تحت عنوان «تاریخ ایل قشقایی» که در همین مجموعه منتشر شده‌اند، از منظری بدین موضوع نگریسته‌اند که آنها را نیز می‌توان به نوعی گزارشی از «سطوح عالی» ایلی ارزیابی کرد.

یکی از ویژگی‌های اصلی خاطرات مختارخان گرگین‌پور که در این کتاب آمده است، جایگاه متفاوت آن است؛ گزارشی از یک منظر متفاوت، یکی ـ دو پله پایین‌تر از آن «سطح عالی». مختارخان گرگین‌پور (1258 ـ 1343 ش) یکی از نزدیکان خاص اسمعیل‌خان سردار عشایر، صولت‌الدوله بود. این دوستی و نزدیکی چند دلیل داشت: قرابت رضاعی آن که مادر مختارخانف اسمعیل‌خان را نیز شیر داد و بر همین اساس نوعی دوستی و رفاقت از همان مراحل نخست تا به انتهای کار صولت‌الدوله در اواسط رضاشاه وجود داشت. دلیل دیگر توانایی و قابلیت مختارخان در تقبل پاره‌ای از مسئولیت‌های محول‌شده به او داشت.

یادداشت‌های مختارخان گرگین‌پور از دوران کودکی او، از سال‌های اول قرن 1300 هـ.ق، واپسین سال‌های پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار و همچنین واپسین روزهای حکمروایی نسلی از ایلخانان قشقایی چون اسعدالسلطنه و نصرالله‌خان ایلخانی آغاز می‌شود که بنا به مجموعه‌ای از دلایل از جمله آلودگی به خوی و خصلت شهری و گسسته‌شدن پیوندهای ایلی، خصوصیات لازم را برای حکمروایی بر قشقایی از دست داده بودند؛ از این‌رو به گونه‌ای که در بخش اول این کتاب آمده است، عرصه بر حضور و ابراز وجود شاخه‌ای دیگر از خاندان جانی‌خانی، خاندان حاکم قشقایی باز شد که در نهایت به فرادستی اولاد داراب‌خان منجر گردید؛ نخستین آنها عبدالله‌خان ضرغام‌الدوله پسر بزرگ داراب‌خان بود که از 1313 قمری ایلخانی قشقایی شد؛ او نیز مانند اسلافش افزون بر سروکله‌زدن با مجموعه‌ای از شاهزاده‌های قاجار که به تناوب به ایالت فارس منصوب می‌شدند و هر یک انتظاراتی داشتند، می‌بایست برادران خود را نیز که هر یک از آنها و به‌ویژه هواداران‌شان انتظاراتی داشتند، راضی نگه دارد. روایت صریح مختارخان از این «انتظارات» که به نظر می‌آید بستر اصلی و همچنین خمیرمایۀ رقابت‌های سیاسی و خاندانی را قشقایی تشکیل می‌داد، روایت مهمی است.

مختارخان گرگین‌پور در خاطرات خود به پاره‌ای از کلیات حاکم بر تحولات این دوره مانند تحولات جاری در سطوح عالی سیاسی مانند آنچه در حوزۀ رویکرد دولت مرکزی یا مقامات بریتانیا نسبت به تحولات فاس و قشقایی در جریان بود، نمی‌پردازد؛ اما از بازتاب این تحولات بر مناسبات درونی ایل یا به عبارتی دقیق‌تر چگونگی واکنش سطوح میانی ایل نسبت به این تحولات گزارشی می‌دهد که در نوع خود بدیع و کم‌نظیر است.

آنچه از فحوای کلام و اشارات گاه‌به‌گاه مختارخان برمی‌آید، وی در سال‌های تبعید در تهران از اوایل دهۀ 1310 شمسی شروع به نوشتن خاطرات خود کرده و این امر تا سال‌های بعد از شهریور 1320 ادامه یافته است. البته خاطرات چندصباحی بعد از جنگ اول، مقارن با کناره‌گیری عبدالحسین میرزافرمانفرما از ایالت فارس پایان می‌گیرد و نمی‌دانیم آیا مختارخان به ثبت شرح‌حال خود در سال‌های بعد نیز موفق شده است یا خیر.

یادداشت‌های مختارخان گرگین‌پور در شش دفترچه نوشته شده‌اند. عنوان کتاب، فصل‌بندی و عناوین هر فصل و همچنین عناوین فرعی متن، افزودۀ مصحح متن هستند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: خوانین خانه شهری

فصل دوم: اولاد داراب‌خان

فصل سوم: دورۀ سردار عشایر

فصل چهارم: کشمکش‌های بی‌پایان

فصل پنجم: جنگ و نیستی

آلبوم تصاویر

نمایۀ اشخاص

نمایۀ اماکن

نمایۀ ایلات و طوایف