معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نویسندگان خواه به طور غریزی و خواه در نتیجۀ تفکر و تأمل، همواره از موقعیت خاص خود در ایدئولوژی کمونیسم آگاه بوده‌اند. کمونیسم را جدی گرفته‌اند؛ زیرا کمونیسم ایشان را جدی گرفته است. بنابراین هر تاریخی دربارۀ رابطۀ کمونیسم و ادبیات جدید، از پاره‌ای جهات تاریخ هر دوی آنهاست.

یورگن روله یکی از چند نویسنده و روشنفکری است که نخست مسحور جادوی کمونیسم بوده و سپس از واقعیت استالینیستی گسسته است. از هنگام پناهندگی به آلمان غربی، در مقام مورخی صاحب‌نظر و ناظر صحنۀ ادبیات و تئاتر کمونیستی شهرتی استوار به دست آورده است. او در این کتاب هدفش نگارش تاریخ «نویسنده و کمونیسم» در سراسر جهان از سال 1917 تا 1960 است. کتاب پرحجم او ادبیات روس از بلوک تا «دکتر ژیواگو» را دربر می‌گیرد، به شعر پابلو نرودا و داستان‌های ارسکین کالدول می‌پردازد و دامنۀ بحث را از آراء سیاسی توماس مان تا نقد لو شون می‌گستراند. «ادبیات و انقلاب» با داشتن جدول سال‌شمار و کتاب‌نامۀ مفصل، هم اثری در نقد ادبی است و هم کتاب مرجع.

نخستین بخش این کتاب مصروف بازگویی سرنوشت ادبیات روس در دوران تسلط لنین و ژدانوف و خروشچف است و حوزه‌ای آشنا ولی خطیر را دربر می‌گیرد. بار دیگر نبوغ و پایان تلخ کار بلوک و یسنین و مایاکوفسکی در این بخش آمده است. نوشتۀ روله دربارۀ رمان بی‌نظم و مغفول‌ماندۀ گورکی یعنی «زندگی کلیم سامگین» به ویژه جالب توجه است. روله با دلایل قانع‌کننده نشان می‌دهد کورگی نتوانست آن داستان را به پایان ببرد؛ زیرا دیده بود تعارض میان زندگی فردی و تشکیلات حزب کمونیست بسیاری از نویسندگان شوروی را یا به سکوت یا به چنگال مرگ خواهد راند. نویسنده سپس با تیزبینی به جنگ داخلی و آیساک بابل و شولوخف می‌پردازد و نشان می‌دهد شولوخف همواره نویسنده‌ای کهنه‌پرست، ضدروشنفکر و درگیر تعصبات محلی بوده که نتوانست در آن واحد هم سخن از زبان ناسیونالیست‌ها و هم استالینیست‌ها بگوید. روله همچنین گزارشی خردپسند از طفره‌ها و شهامت‌های گهگاهی و پیچاپیچ ارنبورگ و بقای او در دورۀ یخبندان (استالینی) و زنده‌ماندنش در زمان آب‌شدن یخ‌ها (زمان خروشچوف) می‌دهد. سرانجام روله به پاسترناک می‌رسد و او را صدای راستین روسیه و ترسیم‌کنندۀ آینده‌ای می‌بیند که عاقبت بر آن استبداد و ستمگری چیره خواهد شد. روله با ادمند ویلسن هم‌داستان است که لارا و دکتر ژیواگو اعتقاد ایدئولوژی کمونیسم به جبر تاریخی را به چالشی فرا می‌خوانند که مؤمنان به آن مسلک پاسخی در برابر آن ندارند.

دومین بخش این کتاب دربرگیرندۀ بحث و بررسی دربارۀ رابطۀ گره‌گیر کمونیسم و ادبیات آلمان است. روله نشان می‌دهد راست افراطی و چپ افراطی غالباً در زمینۀ مشترک گرایش‌های توتالیتر به یکدیگر می‌رسند. پیمان هیتلر و استالین، هرچند فریب‌کارانه و زودگذر، تمثیل‌وار از رابطه‌ای واقعی حکایت می‌کرد. گزارش نویسنده دربارۀ یوهانش بشر (معروف به ارفئوس استالینیسم) و اگون اروین کیش (تواناترین روزنامه‌نگار مدافع مارکسیسم) عالی و جالب توجه است. با قرائت ظریفی که او از آثار آنّا زگرس می‌دهد، آشکار می‌سازد چگونه آن هنرمند با پیچ‌وتاب‌هایی که به رمان‌های اخیرش می‌دهد، با نیمه‌راست‌ها و نیمه‌دروغ‌های «رئالیسم سوسیالیستی» به سازش می‌رسد. نقش ایده‌های مارکسیستی در رمان‌های تاریخی هاینریش مان با بحث‌های روله به‌خوبی روشن می‌شود. از مطالعۀ فصلی کاملاً مستند مشاهده می‌کنیم اختلاف‌نظر هاینریش مان و توماس مان از دیالکتیکی به مراتب وسیع‌تر حکایت دارد؛ یعنی رویارویی ذهن و اندیشۀ آلمانی با کشش ناسیونالیسم راست از یک‌سو و انترناسیونالیسم رادیکال از سوی دیگر. در اینجا نیز مانند بخش مربوط به ادبیات شوروی، موضوعی که زندگی هنرمندان مختلف را به یکدیگر پیوند می‌زند، مرگ غیرطبیعی و نابهنگام است. صدای شاعران و درام‌نویسان و منتقدان آلمانی یکی پس از دیگری با تبعید یا قتل و خودکشی خاموش می‌شود. با خواندن این گاهنامۀ نابودی ـ اوسیتسکی، موزام، کورنفلد، تئودور ولف، فریدل، تولر، هازل‌کلور، ارنست وایس، اشتفان تسوایگ ـ پی برده می‌شود ادبیات به‌راستی خطرناک‌ترین پیشه‌هاست.

پس از این بحث استادانه دربارۀ ادبیات آلمان، نویسنده در چند فصل کوتاه به تأثیر کمونیسم در کامو، سارتر، ژید، مالرو، الوار، سلین، آراگون و همچنین به نویسندگان ایتالیایی ـ سیلونه، پاوزه، مالاپارته، موراویا، کارلو لوی ـ می‌پردازد و بعد به بازی‌های پیچیدۀ بعضی از نویسندگان آمریکایی مانند دوس پاسوس، آپتن سینکلر، اشتاین‌بک و همینگوی با مارکسیسم و رؤیاهای کمونیسم می‌پردازد. دو فصل آخر به دو مرتد شورشگر در اردوگاه ادبیات مارکسیستی اختصاص داده شده و دربارۀ کتاب کوستلر «ظلمت در نیمروز» و کتاب اورول «1984» و خاطرات ندامت‌آمیز آندره و ژید و استیون اسپندر بحث شده است. سرانجام نویسنده به ثبت واقعۀ شورش نویسندگان جوان لهستانی و مجار بر ضد استالینیسم در 1956 می‌پردازد.

فهرست مطالب کتاب:

* نویسنده و کمونیسم (جورج استاینر)

* بخش اول: نویسندگان روس

ستاره در آسمان اکتبر

مراسم تدفین روشنفکری

نخستین مکاشفۀ جهان توتالیتر

آثار کلاسیک دوران انقلاب

حماسۀ قزاق‌ها

دورۀ تاریخی تربیت کمونیستی

خندیدن برای گریه نکردن

شور و شوق آکمئیست‌ها

آلکسی تالستوی ـ کنت کارگر ـ دهقان

ایلیا ارنبورگ ـ ادیب تحریک‌گر

پایان یخبندان

صدای روسیه

* بخش دوم: نویسندگان آلمان

چپ، جایی که قلب قرار دارد

عشق و نفرت به شیاطین فرومایه

تاریخ به‌مثابۀ تمثیل

خبرنگار سرخ

افسر قیصر ـ سرباز کمینترن

همسفران بر سر دوراهی

برت برشتی دیگر

هنر قیود درونی

مذهب شاعرانۀ یوهانس ر.بشر

مثال‌هایی از روان‌پریشی سیاسی

جمع‌بندی جنگ هیتلر ـ استالین

سپیده‌دم به پیش

* بخش سوم: نویسندگان از آسیا تا آمریکا

پیرمردان بزرگ ادبیات سوسیالیستی

ماندارین‌های پاریس

ایتالیای مردم فقیر

متحدان وابسته به اردوگاه ملی

انتقاد از خود آمریکا

سرود بزرگ آمریکای لاتین

آسیا از بیخ و بن دگرگون

اعراض از خدای سرخ

جهان انقلابی به عقب برمی‌گردد

* پس‌گفتار

* سال‌شمار رویدادها

* کتاب‌شناسی

* نمایه