معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اندیشه‌ورزی تاریخی در یونان با هلاس باستان از هنگامی آغاز شد که شعر هومر در اذهان یونانی نطفه بست و هنگامی پایان یافت که شعر هومر جای خود را به کتاب مقدس نخبگان یونانی‌زبان و یونانی‌نویس داد. در مورد تاریخ‌نگاران، این جایگزینی بین زمانی که تئوفولاکتوس سیموکاتا کتابش را نوشت و زمانی که گئورگیوس پیسدیایی منظومه‌اش را آفرید روی داد؛ و از آنجا که هر دو در دورۀ حکومت هراکلیوس دست به قلم داشتند، در عنوان اثر حاضر، برای تعریف افقش از نام آن امپراتور استفاده شد.

البته کم پیش می‌آید فرایند تاریخی ناگهان رخ دهد: گذار از تمد هلنی به تمدن بیزانسی (که این انقلاب ادبی تنها یکی از نشانه‌های آن بود) از ابتدا تا انتها سه قرن تمام به درازا کشید. این حقیقت زمانی آشکارتر می‌شود اگر جنبه‌های دیگر زندگی را نیز به میدان دید خود بیاوریم. پائولوس، پرده‌دار خوابگاه امپراتور و شاعر خرده‌پای همکار آگاتیاس تاریخ‌نگار در سدۀ ششم میلادی، هنوز می‌توانست آسان به زبان و بر وزن اشعار میمنرموس شعر بگوید؛ ولی دست‌مایۀ بلندترین و پرآوازه‌ترین شعرش کلیسای ایاصوفیه است، یکی از شاهکارهای معماری که کمابیش از هر نظر در نقطۀ مقابل هر بنای هلنی در کولوفون یا افسوس یا آتن بود. تغییرات هم‌زمان در عرصۀ دین نیز خود را به رخ می‌کشد.

تاریخ‌نگاران هلنی مطلقاً اصلیت خالص هلنی نداشتند. هرودوت از جامعۀ هلنی ـ کاریایی هالیکارناسوس برخاست؛ توسیدید گرچه در آتن به دنیا آمد و تا پیش از تبعیدش شهروند آتن بود، خون تراکیایی در رگ‌هایش داشت. یوسفوس یهودی بود و پروکوپیوس فلسطینی. هرچند بی‌تردید از روزگار اسکندر به بعد، تاریخ‌‌نگاران هلنی ممکن است از هر قومی باشند که مشرب هلنی را جذب می‌کرد. در این مرحله تاریخ‌نگاری مکتب هلنی حتی مقید به زبان یونانی هم نماند؛ چنان‌که اگر حجم این کتاب اجازه می‌داد، ترجمعه‌هایی از زبان لاتینی را هم دربر می‌گرفت.

دومین ویژگی اندیشۀ تاریخی هلنی این است که منحصراً آفریدۀ تاریخ‌نگاران حرفه‌ای نیست. شعرهای دوران‌های مختلف، همچنین فلسفۀ افلاطون و نوشته‌های پزشکی مکتب بقراط، در اثر حاضر آمده‌اند؛ زیرا پاره‌ای آرای تاریخی بنیادین در آنها روشن‌تر بیان شده است تا در هر کتاب تاریخی به معنی اخص. از سوی دیگر تاریخ‌نگاران مطالبی دربارۀ قصه‌ها، تبارشناسی، مردم‌شناسی و علم فیزیک نوشته‌اند که آنها بیگانه با دست‌مایۀ این کتاب یافته شده و آورده نشده است.

آرنولد توین‌بی از پیشروترین تاریخ‌نگاران جهان، در این اثر بی‌همتا خدمت بزرگی به همۀ اندیشمندان گیتی کرده است. او انبوهی از نوشته‌های تاریخی یونانیان، از هومر تا عصر هراکلیوس را کاویده و از میان این خیل ادبیات سحرانگیز، برخی را گزیده و به انگلیسی برگردانده است که نظریۀ او را ثابت می‌کنند: اینکه همه تمدن‌ها از مرحله‌های مشابهی می‌گذرند و ما با مطالعۀ گذشته می‌توانیم فهم بهتری از روزگار خود به‌ دست آوریم. در این مجموعۀ گران‌سنگ، ترجمه‌های شیوایی از تاریخ یونان و ایران هرودوت، جنگ تروای توسیدید، و نوشته‌های پولوبیوس دربارۀ نتایج سقوط یونان بر روم آمده است. منتخبی هم از آرای باستانیان دربارۀ شیوه‌ها و کاربردهای نگارش تاریخ در این کتاب آورده شده است. تحقیق سلیم و تحلیل داهیانۀ پروفسور توین‌بی درآمدی عالی بر تاریخ یونان برای خوانندۀ عام فراهم می‌آورد و تشویق می‌کند بیشتر در تاریخ و فلسفه و ادبیات باستان کندوکاو کند.

گفتنی است روش ترجمه‌ای که در این کتاب به کار رفته است، این است که هر نوشته‌ای از هر نویسندۀ هلنی، از هر دوران و هر سرشتی به نوعی از انگلیسی برگردانده شود که در نیمۀ نخست قرن بیستم از آن استفاده می‌شود. بنابراین تلاش مترجم نیز بیشتر در این راستا بوده که خواننده از کار او پی نبرد که ترجمه است یا به سخن دیگر اثری جعلی یا دست‌دوم است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌درآمد

دیباچۀ چاپ دوم

بخش اول: پیش‌گفتارها

بخش دوم: فلسفۀ تاریخ

فصل اول: دگرگونی‌پذیری

فصل دوم: غرور، فنا و حقد خدایان

فصل سوم: تکامل

فصل چهارم: قانون و علیت

فصل پنجم: محاجه و مشاهده

بخش سوم: هنر تاریخ‌نگاری

فصل اول: شیوه

فصل دوم: نقد

بخش چهارم: پس‌گفتارها

نمایه