معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

باستان‌شناسی نوین در ایران با کاوش‌های هیئت‌های فرانسوی در اواخر قرن نوزدهم آغاز شد. دولت فرانسه در سه قرارداد متوالی که با دولت وقت ایران در زمان حکومت ناصرالدین شاه و سپس مظفرالدین شاه امضا کرد، موفق شد تا انحصار کشف و خروج آثار باستانی از ایران را به دست آورد. با وجود لغو این قراردادها توسط مجلس شورای ملی در سال 1927، ماوش‌های دیگری توسط هیئت‌های اروپایی و آمریکایی صورت گرفت که از مهم‌ترین آنان می‌توان به کاوش‌های هرتسفلد در تخت‌جمشید اشاره کرد. باستان‌شناسی ایران نیز با تأسیس ادارۀ کل باستان‌شناسی ایران وارد فاز اجرایی شد و نخستین فعالیت مستقل یک گروه ایرانی به سرپرستی دکتر عزت‌الله نگهبان در منطقۀ مارلیک صورت گرفت.

در دوازده آبان 1309 «قانون حفظ عتیقات» به تصویب مجلس رسید و باستان‌شناسی کشور شکل گرفت. در سال 1315 ساختمان موزۀ ایران باستان به پایان رسید و «دایرۀ عتیقات» به آنجا منتقل شد. بعد از مدتی به «ادارۀ آثار باستانی» و سپس به «ادارۀ کل باستان‌شناسی ایران» تغییر نام داد و از سال 1350 به بعد «مرکز باستان‌شناسی ایران» نامیده شد و بعد از انقلاب آن را «سازمان میراث فرهنگی کشور» نامیدند.

تنها یک سال بعد از تأسیس دانشگاه تهران، یعنی در سال 1314، رشتۀ باستان‌شناسی در دانشکدۀ ادبیات دایر شد و بدین‌ترتیب تدریس علمی باستان‌شناسی در ایران آغاز شد. بنابراین زمینۀ ساماندهی پژوهش‌های باستان‌شناختی و ادارۀ عملی آن در سطح کشور به وسیلۀ فارغ‌التحصیلان رشتۀ باستان‌شناسی دانشگاه تهران فراهم آمد.

زنده‌یاد دکتر حمید خطیب شهیدی از معدود اساتید کشورمان بود که عنصر هویت ایرانی را در تمامی فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی خود هم در حوزۀ باستان‌شناسی و هم در فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی همواره سرلوحۀ کار خود قرار می‌دادند. بی‌تردید دانشچویانی که ایشان در زمان حضور مؤثر خود تربیت‌ کرده‌اند، هم‌اکنون جزء بهترین باستان‌شناسان ایرانی هستند. این کتاب گفتگویی است با ایشان که در سال‌های 1390 تا 1394 صورت گرفته است. در فصل نخست این کتاب به زندگی‌نامه، آثار و اندیشۀ دکتر حمید خطیب شهیدی پرداخته شده است. فصل دوم دربرگیرندۀ گفتگوهایی دربارۀ باستان‌شناسی ایران است.

استاد خطیب شهیدی دربارۀ باستان‌شناسی می‌گوید: «از دیدگاه من باستان‌شناسی بازسازی فرهنگ گذشته است؛ یعنی اگر من بخواهم فرهنگ یک جامعه را که از میان رفته، از طریق نشانه‌های مادی برجای‌مانده و چینش دوباره بازسازی کنم، برای این کار باید به تمام زمینه‌های فرهنگ گذشته مراجعه کرده و یک چارچوب داشته باشم. گاه مسائلی وجود دارد که ما اصلاً نمی‌توانیم وارد آنها شویم و برخی از باستان‌شناسان این کار را انجام می‌دهد؛ برای مثال پرفسور دایسون بعد از حفاری «حسنلو» به تبعیت از گیرشمن که در «سیلک» گورستان الف و ب را حفاری می‌کرد، مقولۀ مهاجرت آریایی‌ها را پیش کشید که اصلاً مبنای علمی نداشت. بر مبنای رنگ سفال نمی‌توان نژاد تعیین کرد و گفت مثلاً رنگ سفال خاکستری مربوط به اقوام آریایی و هندواروپایی است، این دیدگاه اشتباه است». (ص 19)

در بخشی از این گفتگو می‌خوانیم: «ما در باستان‌شناسی ایران دچار یک مشکل شدیم که از قدیم وجود داشته و نسل‌به‌نسل از استاد به دانشجو انتقال یافته است و آن ماندن در بخش آسان باستان‌شناسی است که همان معیشت و ویژگی‌های فنی یک فرهنگ است؛ مثل اینکه شیئ را برداریم و دربارۀ شیوه‌های ساخت و جنس آن بحث کنیم، از بقیۀ شاخه‌های دشوار باستان‌شناسی مثل باستان‌شناسی اجتماعی و باستان‌شناسی ادراکی غافل ماندیم. اغلب نوشته‌های باستان‌شناسی تا دهۀ هفتاد و هشتاد همه دربارۀ سفال است». (ص 93)

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ ناشر

درآمد

فصل نخست: زندگی‌نامه، آثار و اندیشۀ دکتر حمید خطیب شهیدی

فصل دوم: باستان‌شناسی ایران

تصاویر