معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

با کودتای سوم اسفند 1299 و به قدرت‌رسیدن رضاخان و تحکیم پایه‌های حکومت او در مقام پادشاه، ایران وارد دورۀ پی‌ریزی نظامی نو شد که در آن رضاخان، همکاران و همگامانش موفق شدند برنامه‌های اصلاحی خود را در زمینۀ امور اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی به انجام رسانند. تأسیس ارتشی نوین از اولین و مهم‌ترین این اصلاحات بود؛ هرچند رضاخان با تکیه بر قشون باقی‌مانده از دورۀ قاجاریه توانست ناآرامی‌ها را در سراسر کشور فرونشاند و اوضاع آشفته و نابسامان کشور را سامان بخشد؛ اما او و همکارانش دریافته بودند استقلال و نوسازی کشور، فقط در صورتی تحقق می‌یابد که با تکیه بر ارتشی جدید و کارآمد، اوضاع کشور منظم و قانونمند شود و پایه‌های آن استوار و محکم گردد. تأسیس ارتشی نوین و به‌هم‌ریختن نظام پیشین طی سال‌های 1300 ـ 1320 منچر به دگرگونی آمرانۀ فضای سنتی جامعه در ایران شد و نهادهای تازه‌ای بنیان گردید و حتی برای دستیابی به یکپارچگی بیشتر ملی، اقدامات خشنی مانند جابجایی عشایر و وادارکردن آنان به یکجانشینی پیگیری شد و فرهنگ و آمریت به هم آمیخت. در این میان آنچه از اهمیت خاصی برخوردار است، دگرگونی‌های همه‌جانبه در ارتشی بود که پایه‌های آن در سال‌های 1300 ـ 1304 بنا نهاده شد و به‌تدریج در سال‌های حکومت رضاشاه به بار نشست. از جمله مهم‌ترین تغییراتی که کمتر مورد توجه قرار گرفته است، دگرگون‌شدن شیوه و چگونگی سربازگیری بود و اجرای قانون نظام وظیفۀ عمومی که در جلسۀ شانزدهم خرداد 1304 به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

این کتاب ضمن بهره‌مندی از مستندات انتشارنیافته، با بررسی و بهره‌گیری از منابع متعدد کوشیده از داده‌های کتابخانه‌ای و تاریخ شفاهی، در تکمیل مباحث و در راستای پاسخ‌گویی به ابهامات موجود استفاده کند یا مآلاً در بررسی دلایل و ریشه‌های مخالفت جامعه با خدمت نظام وظیفه به یافته‌های موثق و بی‌بدیلی دست یابد.

مباحث این کتاب به شناخت زوایای اثرگذار اجتماعی تاریخ نوین نظامی در ایران، پیامدهای آن در تاریخ اجتماعی و سیاسی معاصر و بررسی دلایل فرار مشمولین سربازی در بازۀ مورد مطالعه همراه با شناسایی عوامل تاریخی یکی از معضلات و چالش‌های اصلی واقعیت مذکور یاری می‌رساند. با این ملاحظه که مبحث مورد مطالعه به عنوان فصلی غیرقابل حذف از حیات اجتماعی مردان در ایران از ابتدای اجرای قانون سربازی تاکنون وجود داشته است.

در این کتاب با تکیه بر اسناد منتشرنشده، به موضوع سربازگیری به طور جامع پرداخته شده است. کارهای به‌انجام‌رسیده از هنگام تصویب قانون سربازگیری در شانزدهم خرداد 1304، روند اجرای این قانون و تشکیل مجالس سربازگیری و دیگر امور مربوط به آن مورد توجه قرار گرفته و جنبه‌های مختلف خدمت سربازی بررسی و ارائه شده است. از چگونگی احضار مشمولان، فرستادن آنان به پادگان‌های نظامی و شیوه‌های آموزشی تا پایان خدمت نظام سربازان بررسی شده و مطالب بدیعی عرضه شده است که آگاهی‌های فراوانی دربارۀ خدمت نظام وظیفه در روزگار رضاشاه در اختیار محققان و دانشجویان و علاقمندان به مطالعۀ تاریخ ایران در دورۀ معاصر قرار می‌دهد.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت ناشر

مقدمه

تاریخچۀ سربازگیری و شکل‌گیری خدمت نظام

درآمد

قدرت نظامی ـ نوسازی قشون در دورۀ قاجار

نظام بنیچه

اقدامات سپهسالار در ایجاد ارتش نوین

دوران رضاشاه و اجرای طرح سربازگیری

رضاخان سردار سپه و فرماندهی کل قوا

جایگاه سربازی در ارتش نوین

اجرای قانون نظام وظیفۀ اجباری

مخالفت با قانون نظام سربازی اجباری

واکنش علما و روحانیون در برابر طرح نظام اجباری

واکنش‌های مردمی در برابر طرح نظام اجباری

ترانه‌های سربازی

بازنگری در شیوۀ اجرای قانون نظام وظیفۀ اجباری

آگاه‌کردن مردم

مجلس سربازگیری

روند انتخاب معتمدان محلی

مشکلات مجالس سربازگیری

توجه به آسایش مشمولان و خانواده‌های آنان

محل مجلس سربازگیری

معاینه‌های طبی

کلام آخر

کتاب‌شناسی

اسناد

مرکز اسناد، موزه و کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی

تصاویر و اسناد