معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سفرنامۀ بهمئی گزارش سفری است به یکی از حوزه‌های کمتر شناخته‌شدۀ کهگیلویه به قلم یکی از افسران سیاسی بریتانیا، کپتین نوئل که با وجود شهرت و آوازه‌ای تاریخی، هنوز دربارۀ آثار و نوشته‌های برجای‌مانده از او تحقیقات درخور توجهی صورت نگرفته است. در کنار این سفرنامه که بیشتر ارزش جغرافیایی و مردم‌شناختی دارد، مجموعه‌ای از اسناد و گزارش‌های سیاسی به قلم نوئل یا در پاسخ به وی نیز در دسترس بود که آنها نیز در مقام پیش‌درآمدی بر این سفرنامه ترجمه و ارائه شده‌اند.

یک سفرنامه از کپتین نوئل افسر سیاسی بریتانیا به منطقۀ بهمئی و یک گزارش از لشکرکشی بر ضد ایل طیبی به قلم کپتین پیل، نایب کنسول بریتانیا در اهواز در سال‌های پایانی جنگ جهانی اول به انضمام مجموعه‌ای از اسناد و گزارش‌های دیگر در توضیح جوانبی چند از سیاست‌های دولت بریتانیا در قبال آن منطقه در سال‌های مورد بحث، بخش اصلی این مجموعه را شکل می‌دهد.

کپتین ادوارد ویلیام چارلز نوئل (1886 ـ 1974) که البته بعدها در ارتش حکومت بریتانیا در هند به منصب سرهنگ‌دومی نیز ارتقا یافت، در یک خانوادۀ نظامی در بریتانیا متولد شد و پس از تحصیلات اولیه در بیرمنگام و واریکشایر یک دورۀ آموزشی را نیز در آکادمی نظامی همایونی وولیچ طی کرد. به نظر می‌آید که از سال 1911 در حالی که در مقام یکی از افسران فوج 44 مرواراس به خدمت ارتش هند درآمده بود، برای مدتی جایگزین یکی از دستیاران نمایندگی مقیم بریتانیا در بوشهر شد. اطلاع بعدی دربارۀ فعالیت‌های نوئل به ژوئن 1914 مربوط می‌شود که وی در آستانۀ جنگ جهانی اول در مقام دستیار دوم نمایندگی بریتانیا جایگزین لوخ شد و تا آوریل 1915 نیز در این منصب برجای ماند. در همین دوره مأمور شد ویلهلم واسموس و تنی چند از دیگر عوامل آلمان را بر سر راه‌شان از شوشتر به فارس بازداشت کند؛ اگرچه واسموس موفق شد بگریزد و این سرآغازی بر سرگذشت پرآوازۀ او در سال‌های بعد شد؛ ولی دکتر لندرس و مجموعۀ اسناد و مدارک این هیئت به دست نوئل افتاد؛ شهرت وی نیز از همین دوره آغاز شد. در آوریل 1915 به نیابت کنسولگری اهواز منصوب شد. در این دوره بخش‌های شرقی خوزستان صحنۀ رویارویی نیروهای بریتانیا و عثمانی بود که هر کدام افزون بر قوای متعارف خود، مجموعه‌ای از عشایر عرب محلی را در صف متحدان خود داشتند.

موضوع اصلی این اسناد و گزارش‌ها به تحولات بخش‌های جنوب غربی کهگیلویه و بویراحمد در سال 1917 مربوط می‌شود. سفر کاپیتان نوئل به منطقۀ بهمئی که شرح کامل آن بخش دوم این کتاب را شکل می‌دهد، در حاشیۀ این تحولات صورت گرفته است. گفتنی است همان‌گونه که دربارۀ دیگر آراء نوئل برای ادارۀ امور آن حدود از طریق تقویت یک گروه خاص از خوانین بختیاری تردیدهای جدی پیش آمد که در اسناد و گزارش‌های بخش اول این مجموعه موضوع بحث و بررسی قرار دارد، در مورد پیشنهادهای دیگر او چون فوق‌العاده بودن یا نبودن این محل برای ایجاد یک قرارگاه کوهستانی نیز پرسش‌هایی مطرح شد.

اسناد و گزارش‌های این مجموعه به لحاظ آشنایی با نوع برداشت و تلقی افسران سیاسی بریتانیا از حیات سیاسی ایلات و عشایر جنوب و طبیعتاً روش‌هایی که باید برای پیشبرد منافع دولت بریتانیا اتخاذ کرد، درخور توجه است؛ اختلاف نظر میان این مقامات ـ سفارت تهران، نمایندگی مقیم خلیج فارس و مأموری محلی چون نوئل ـ به گونه‌ای که در این مجموعه اسناد ملاحظه می‌شود نیز یکی دیگر از ویژگی‌های این اسناد و گزارش‌هاست. سخن از دوره‌ای است که بسیاری از افسران جزء بریتانیا در گوشه‌ای از عرصه‌های فرعی جبهۀ جنگ در آرزوی ریاست بر یک نیروی محلی هستند و فراهم‌آوردن نام و آوازه‌ای.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

مقدمۀ چاپ دوم

بخش اول: اسناد و گزارش‌ها

بخش دوم:

یادداشت‌های سفر کهگیلویه در اوت و سپتامبر 1917/ شوال ـ ذی‌حجه 1335/ کپتین نوئل

لشکرکشی بختیاری بر ضدطیبی‌ها، ژوئن ـ ژوئیه 1918/ رمضان ـ شوال 1336/ کپتین پیل

فهرست اعلام