معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از دیدگاه عرفانی امام علی (ع)، انسان موجودی است که از خاک تا افلاک وسعت دارد؛ از یک‌سو به زمین وابسته است و در جسم و بدنی مادی، محدود گردیده است و از طرفی دیگر روحی ماورایی دارد که می‌تواند تا عرش الهی به پیش رود و از همۀ موجودات به حق نزدیک‌تر شود. چنین موجودی نیمه‌ای خاکی و نیمه‌ای آسمانی دارد و با این دو بال، قادر به پرواز است. چه‌بسا زندگی زمینی و زندگی آسمانی خود را با بهره‌گیری از آموزه‌های معنوی با سعادت همراه سازد یا اینکه در همین زندگی زمینی محبوس بماند.

یکی از مبانی عرفان اسلامی و شیعی به پیروی از امام علی (ع)، تفسیر و تأویلی معنوی از این دو عالم است که در اغلب متون عرفانی برای آن نظام‌سازی شده است و بعد جسمانی وجود انسان را برگرفته از عالم ملک یا خلق و جنبۀ معنوی هستی را متعلق به عالم ملکوت یا روح دانسته‌اند. در چنین دیدگاهی جهان‌بینی و هستی‌شناسی خاصی ارائه می‌شود که در نگاهی عمیق، برای بیان انسان‌شناسی است؛ یعنی از آن یک انسان‌شناسی کاملی استخراج می‌شود که در دو جنبۀ نظری و عملی گسترش می‌یابد و قصد دارد انسان را تا مقام قرب الی الله همراهی و راهنمایی کند.

در این پژوهش کوشیده شده نشان داده شود که هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی و معادشناسی ادیان الهی و برجسته‌ترین شخصیت دینی که از دامن اسلام برخاسته است، یعنی امام علی (ع) حاوی آموزه‌ای انسان‌شناسانه است. ساماندهی این نظام فکری که از وحی آغاز شده است، بر اساس توجه به انسان طراحی شده و محور اصلی اندیشۀ دینی، انسان است و مرکزیت دریافت‌های عرفانی نیز بررسی جایگاه انسان است.

هر حکیم و عارف و فیلسوفی دارای مکتبی خاص است و در هر نظام فکری‌ای لاجرم هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، رفتارشناسی، انسان‌شناسی، غایت‌شناسی، ارزش‌شناسی و بسیاری دیگر از ارکان اصلی فکری را دارد که در جهان‌بینی و ایدئولوژی قابل تقسیم و قابل جمع است. شخصیتی و مکتبی که نظام فکری نداشته باشد، صاحب اندیشۀ ممتاز به شمار نمی‌آید. در این کتاب مدعای اصلی آن است که امام علی (ع) دارای نظام فکری خاصی است که باید مطالعه شود و در این نظام انسان‌شناسی ویژه‌ای نیز وجود دارد که تاکنون کمتر بدان پرداخته شده است.

انسان‌شناسی در معنای لغوی و ظاهری به مطالعۀ انسان و بررسی صفات و ویژگی‌های انسان در نظر گرفته می‌شود؛ اما در اصطلاح به عنوان یک رشتۀ علمی، همۀ پدیده‌های مرتبط با انسان را در خود جای می‌دهد. در فصل نخست کتاب به تعریف انسان‌شناسی و انواع انسان‌شناسی دینی، فلسفی، علمی و فرهنگی پرداخته شده است.

از آنجا که انسان‌شناسی تقسیم‌های متعددی را در شاخه‌های متفاوت دارد، در حوزۀ عرفان نیز می‌توان ادعا نمود که هر دستگاه فکری عرفانی دارای انسان‌شناسی خاص خود می‌باشد و می‌توان از انسان‌شناسی عرفان مسیحی، اسلامی، یهودی و مانند آن سخن گفت. فصل دوم کتاب اختصاص به تعریف انسان‌شناسی عرفانی دارد.

انسان‌شناسی امام علی (ع) بی‌تردید جامع‌ترین دیدگاه نسبت به انسان‌شناسی اسلامی و قرآنی است و زاویۀ دید ایشان از دقیق‌ترین جایگاه برخوردار است؛ چراکه بزرگ‌ترین شخصیتی است که پیامبر اکرم (ص) او را تربیت کرده است و مهم‌ترین شاگرد قرآن کریم و دین اسلام به شمار می‌اید و این امر را حتی دشمنان اسلام نیز اعتراف کرده‌اند و اگر باطن و محتوای انسان‌شناسی اسلامی جستجو گردد، در اندیشه‌های این امام پیدا خواهد شد. به همین دلیل مطالعۀ دیدگاه ایشان از اهمیت خاصی برخوردار است. در فصل سوم انسان‌شناسی امام علی (ع) بررسی شده است.

امام علی (ع) از آنجا که خود انسان کامل، حجت الهی، ولی‌الله و در مقام خلیفةاللهی بوده است، در گفتار و کردار به ویژگی‌های انسان کامل اشاره کرده است و عارفان در طی قرون و اعصار آن سیره و شیوۀ زندگی را در کنار این اشارات مبنای نظریه‌ای عرفانی در حوزۀ انسان‌شناسی قرار داده‌اند و به توصیف جایگاه انسان کامل در هستی پرداخته‌اند. فصل چهارم کتاب اختصاص به بررسی انسان‌شناسی امام علی (ع) در عرفان نظری دارد که موضوعاتی چون انسان کامل، رهبری و امامت در انسان‌شناسی و .... بررسی شده‌‌اند.

فصل پایانی کتاب اختصاص به بررسی انسان‌شناسی امام علی (ع) در عرفان عملی دارد که موضوعاتی چون سیروسلوک از دیدگاه امام، رذایل نفسانی و فضایل انسانی در انسان‌شناسی امام، انسان در رفتار با خدا، انسان در رفتار با دیگران و .... بررسی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: تعریف انسان‌شناسی

فصل دوم: تعریف انسان‌شناسی عرفانی

فصل سوم: انسان‌شناسی امام علی (ع)

فصل چهارم: انسان کامل و امام علی (ع)

فصل پنجم: سیروسلوک از دیدگاه امام علی (ع)

منابع و مآخذ