معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مقصود فراستخواه به سال ۱۳۳۵ هجری‌شمسی در تبریز متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، در رشته ریاضی فیزیک دیپلم گرفت و سپس به الکترونیک روی آورد و چندی بعد به علوم اجتماعی معطوف شد. برای بار دوم کنکور داد و در رشته فلسفه دانشگاه تبریز انتخاب گردید. تحصیلات تکمیلی وی در دانشگاه تهران صورت گرفت و توانست در رشته الهیات گواهی دکترا اخذ نماید و چون مایل نبود از طریق دین ارتزاق نماید، مجدداً در رشته برنامه‌ریزی توسعه آموزش‌عالی دانشگاه شهید بهشتی دکترا اخذ نمود. پس از اخذ دکترا به‌عنوان عضو هیئت رئیسه در مؤسسه پژوهشی و برنامه‌ریزی آموزش عالی مشغول به کار شد و رفته‌رفته وسعت فعالیت خود را تا دانشگاه‌های مهم کشور همچون دانشگاه تهران، شهید بهشتی، علامه طباطبایی، و الزهرا(س) گسترش داد و به تدریس دروسی همچون تاریخ تفکر اجتماعی، جامعه‌شناسی دین، آموزش‌عالی تطبیقی، برنامه‌ریزی آموزش‌عالی، کیفیت دانشگاه، اعتبارسنجی و روش تحقیق کیفی مطالعات دین، و مطالعات علم پرداخت. این جامعه‌شناس برجسته و صاحب فکر در کنار تحصیلات خود، در رشته‌های مختلف آثار مهمی خلق نموده که از میان آنها می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد: دین، فرد، دانش: یادداشتی بر روند بازسازی اندیشه دینی؛ زبان قرآن؛ سرگذشت و سوانح دانشگاه؛ دین و جامعه؛ دانشگاه و آموزش عالی؛ سرآغاز نواندیشی معاصر؛ دانشگاه ایرانی و مسئله کیفیت؛ تعریف مجدد دین به ضمیمه طنین هستی و تمنای وجود؛ تدبری در آیات قرآنی؛ تاریخ هشتادساله دانشکده فنی دانشگاه تهران؛ ما ایرانیان؛ ارزیابی کیفیت آموزش‌عالی در ایران.

تاریخ شفاهی یکی از حوزه‌های پرمخاطب در دنیاست و در ایران نیز علاقه‌مندان خاص خود را دارد. هر چند تاریخ شفاهی در ایران بیشتر با جنگ تحمیلی گره خورده و فقط چندسالی است که در سایر موضوعات نیز به آن توجه شده از جمله در مسائلی مانند حضور مردم در موضوعات تاریخی، بهداشتی و فرهنگی است. در این کتاب مریم برادران سراغ مقصود فراستخواه رفته است و با تکیه بر روایت، زندگی او را رصد کرده است. زندگی به گفته فراستخواه تنها روایت نیست و برادران تلاش کرده با تصویرسازی و خیال‌آفرینی اثری متفاوت را بیافریند.

در این کتاب دربارۀ کودکی، خانواده، تحصیل و .... فراستخواه گفتگو شده که در این‌باره نویسنده با همسر، فرزندان، اقوام و دوستان فراستخواه گفتگو کرده است. از آنجا که خاطرات کودکی فراستخواه برای نویسنده جالب توجه بوده است، برای همین دربارۀ خانۀ پدری و دورۀ قبل از تابستان با او گفتگو کرده تا نکات خاصی را از آن دوره بیرون بکشد. فراستخواه نماد برجسته‌ای از تاریخ ماست که از پایین شروع به حرکت می‌کند. از ریزترین سطح، از داستان پدرش تا محله و مدرسه‌شان. چیزی که می‌بینید انرژی و شوری است که سوژه مدرن و متجدد ایرانی به معنای ایرانی کلمه در خودش ایجاد می‌کند و این کار را تاریخ معاصر ما و نهاد مدرسه و خانواده جدید ایرانی می‌کند. او پدربزرگش را به دلیل چندهمسری نقد می‌کند و وقتی وارد خانواده هسته‌ای مدرن ایرانی می‌شود، تلفیقی از مذهب و ملیت است.

فراستخواه یک روشنفکر دانشگاهی است که نسبت به پیامد حرف‌هایش برای نسل زمانه خود بی‌مسئولیت نیست. استدلال، منطق و شواهد تجربی می‌آورد و در عین حال شیوا و بلیغ سخن می‌گوید و تلاش می‌کند تأثیرگذار باشد. مهم‌تر از همه یک روشنفکر دانشگاهی کسی است که مسئله‌شناس است و دردها و مسئله‌های جامعه را پرابلماتیز می‌کند. این کار ساده‌ای نیست و از درون رنج‌ها و پایین‌ترین لایه‌های جامعه و از درون تجربه زیسته زندگی شخصی بیرون می‌‌‌‌آید. فراستخواه کارگری کرده است، سربازی و جنگ رفته است، مبارزه کرده و سوپری کرده است. او در چارچوب نظم پادگانی جامعه نماند و هیچ‌وقت سرباز نشد، بلکه سوژه شد؛ یک سوژه کنشگر خلاق و تأثیرگذار که راوی روایت علم و جامعه معاصر ایران است و این کتاب بخشی از ساخته شدن ایران مدرن و ایران معاصر ماست.

به طور کلی برادران کوشیده با شیوۀ روایت‌پژوهی زندگی فراستخواه را بر اساس اطلاعاتی که در گفتگو با او، خانواده، دوستان و همکارانش به دست آورده، تصویرسازی کند؛ بنابراین روایت کتاب هم داستان‌گونه است و هم روایی.

فراستخواه دربارۀ این کتاب می‌گوید: «دکتر برادران من را رؤیت‌پذیر کرد. من دیده نمی‌شدم، دیده شدم. خوانده نمی‌شدم، خوانده می‌شوم. من را نقدپذیر کرد. نور روایتش را بر من انداخته و از این به بعد من می‌توانم بهتر نقد بشوم، بهتر اندیشیده بشوم. محدودیت‌های من و کران من بهتر فهمیده می‌شود و این برای سرزمین، برای فرهنگ و برای اندیشه لازم است. دکتر برادران روایت ساخت».

فهرست مطالب کتاب:

* فصل اول: مثل ماهی در آب

خیر و شر

ما دو نفر: پدرم و من

جست‌وخیز لابه‌لای کلمات

صفای زندگی

اندیشیدن نیایش ذهن است

و معلم شدم

وسوسه

* فصل دوم: هوس جام جهان‌بین

پیری در جوانی

آشنای غریب

آخرین ظهور فردیت

نقطۀ عطف

تولد یک اسطوره

جس مبهم و عمیق دربه‌در

به‌مثابۀ صلح

کارکردن، کارکردن، آرمیدن

هستم، پس می‌نویسم

تکاپو در حوزۀ عمومی

یک آدم معمولی

منیم‌بالام

سایه‌بان

ایثار

* فصل سوم: زندگی سراسر پروژه است

رفیق اندوهان من

من همانی

زندگی‌کردن در کلاس درس

ما دو نفر: پسرم و من

در میان‌بودگی

کنشگر مرزی

ما ایرانیان

کوشش و کشش

شوق آموختن

من بی می ناب زیستن نتوانم

هستی و نیستی

راهوار

فراستخواه دوم

مرگ‌آگاهی

دوستدار مردم

موآن

ماجرای من و دلدار مرا پایان نیست

* اعلام