معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از شاخصه‌های شناخت کوچک‌خان تاریخی، مواضع او در جنا‌بندی‌ درون تشکیلات جنگل است. جنگلی‌ها تا انقلاب فوریه در سوریه در بهمن 1295 خورشیدی و سقوط رژیم تزاری، در کشاکش مرگ و زندگی با قوای اشغالگر روسیۀ تزاری از اتحادی تقریباً منسجم برخوردار بودند و جناح‌بندی درون تشکیلات تا حدود زیادی تحت‌الشعاع دشمن مشترک بسیار کم‌رنگ بود. تا این زمان به‌ویژه جریان «هیئت اتحاد اسلام» و جناح روحانی آن بر تشکیلات جنگل غلبۀ کامل داشت و رهبری این جناح از تشکیلات جنگل را حاج‌احمد کسمایی بر عهده داشت. پس از مدتی به‌ویژه با آمدن حسین‌خان کسمایی درون تشکیلات جنگل، یک جناح‌بندی خیلی روشن سنتی و مدرن آشکار شد که کوچک‌خان در سویۀ مدرن آن ایستاده بود.

این کتاب مجموعۀ سه مقاله دربارۀ جنبش و انقلاب جنگل با تمرکز بر روی شخصیت کوچک‌خان است. این سه مقاله که روایت تاریخی واحدی را بازگو می‌کنند، در برخی موارد بر روی هم سایه انداخته و در جاهایی با هم وجوه مشترک دارند؛ اما چون هر کدام مقاله‌هایی مستقل بوده‌اند، به‌ناگزیر در جاهایی متناسب با اهداف مقاله تکرار شده‌اند.

در مقالۀ نخست بر «کوچک‌خان تاریخی» توجه و تأکید شده و کوشش بر آن بوده تا تصویری از کوچک‌خان واقعی، کوچک‌خانی که در بستر تاریخ ظاهر شده و در بطن و متن تاریخ مشروطه و جنگل همان‌گونه که نقش‌آفرینی کرده، ارائه شده است. هدف اصلی این مقاله، تمیز کوچک‌خان واقعی از کوچک‌خان تبلیغی است که در سال‌های اخیر بسیار رواج یافته و چهره‌ای به‌کلی باژگونه و به قول خود کوچک‌خان با الفاظی «قالب‌زده» و تهییجی از او به دست داده شده است.

در مقالۀ دوم روایتی تاریخی از رابطۀ مستمر حسین‌خان کسمایی با کوچک‌خان، از مشروطه تا جنبش و انقلاب جنگل ارائه شده است که روایتی است نو و تاکنون از این منظر به این رابطۀ تاریخ‌ساز توجهی نشده است. در این مقاله باز هم از شخصیت کوچک‌خانی پرده برداشته شده که در بستر تاریخ فعالیت سیاسی پانزده‌سالۀ خود، سخت شیفتۀ حسین‌خان کسمایی بود و به‌ویژه پس از بهار سال 1296 خورشیدی که منطقۀ آزادشده‌ای برای تشکیلات جنگلی‌ها در کسما و گوراب‌زرمیخ پدید آید، از هر کسی به او نزدیک‌تر شد. این رابطه تا پایان زندگی حسین‌خان کسمایی باقی ماند.

در مقالۀ سوم روایتی دربارۀ جدایی‌طلبان کوچک‌خان بر اساس اسناد در دست ارائه شده است که باز هم در سال‌های اخیر بر سر آن، به‌ویژه در فضای مجازی، جدالی سخت درگرفته است. تلاش شده در این رابطه به پرسش‌های گوناگونی که در طول این سال‌ها طرح شده و از جمله پرسش‌هایی که در رابطه و برخورد رضاخان سردار سپه با او وجود داشته، پاسخ گفته شود.

ضرورت دارد تأکید شود که از هر شخصیت تاریخی و تاریخ معین می‌توان روایت‌های گوناگون بر مبنای قالب‌بندی ایدئولوژیک، اسطوره‌سازی‌های تبلیغی و تهییجی و همین‌طور روایت واقعی در ظرف زمان و مکانی معین و مشخص در بستر تاریخ ارائه داد. این کتاب هم یک روایت مشخص از زندگی و فعالیت سیاسی کوچک‌خان است. نویسنده تلاش کرده تا روایتی چندسویه و نزدیک به واقعیت از شخصیت کوچک‌خان، به همان صورتی که در بستر زمان و مکان پدیدار شده و نه بازسازی‌شده به منظور بهره‌برداری‌های تبلیغی و سیاسی ـ ایدئولوژیک به دست دهد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

کوچک‌خان تاریخی، کوچک‌خان تبلیغی! (در شناخت کوچک‌خان واقعی!)

روایتی از یک رابطه: رابطۀ حسین‌خان کسمایی و کوچک‌خان جنگلی

حکایت جدایی‌طلبی کوچک‌خان