معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نظامی گنجه‌ای شاعر بزرگ غنایی ایران در قرن ششم هجری با خلق پنج اثر برجسته یعنی مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، هفت پیکر، لیلی و مجنون و اسکندرنامه، نه‌تنها در ادبیات فارسی، بلکه در ادبیات جهان نامی ماندگار از خود باقی گذاشته است. نظامی آغازگر داستان‌سرایی منظوم در شعر فارسی است و پنج منظومۀ بزرگ او که به «پنج گنج» معروف است، از چنان شهرتی برخوردار است که پس از وی صدها سراینده به تقلید از آن برخاسته‌اند و بدین ترتیب بابی تازه در آفرینش ادبیات داستانی به شعر گشوده شده است. زبان توانمند، ذوق سرشار در خلق ترکیبات شعری و تصویرهای نوآیین و بدیع از ویژگی‌های «پنج گنج» نظامی است و در کنار اینها گیرایی روایت و بار عاطفی و اخلاقی این پنج اثر سبب شده است تا آنها را در میان مشتاقان شعر فارسی از هر طبقه و گروهی خوشایند و مقبول سازد.

او نخستین سراینده‌ای است که در منظومه‌های غنایی خود، ظرافت‌های بلاغی را با شیوه‌های روایی درهم‌آمیخت و سروده‌هایش الگویی برای سرایندگان بعد از او شده است. نظامی نه‌تنها در دهه‌ها و سده‌های بعد، بلکه در روزگار خود هم از مقبولیت بسیار برخوردار بود و معاصران و امیران و شاهان روزگارش همواره او را حرمت می‌نهادند و با وجود انزوای خودخواسته‌اش، مورد توجه معاصرانش بوده است و آوازۀ آثارش بنا بر سروده‌های خود او در خراسان و عراق شهرت بسیاری به هم رسانده بود.

موضوع داستان‌های او در پنج گنج دارای زمینه‌ای تاریخی است؛ ولی هیچ‌کدام از آنها به طور کامل و دقیق با واقعیت‌های تاریخی نمی‌خواند و تصرف سراینده در آنها مشهود است و البته این نکته‌ای طبیعی است که در بازآفرینی روایی و شعری یک اثر تاریخی، الزامی به رعایت جزئیات تاریخی وجود ندارد و نظامی خود نیز در هیچ کجای این منظومه‌ها منکر این تغییرات یا دستبردها نشده است؛ برای مثال در اسکندرنامه، هویتی که از این سردار مقدونی به دست می‌دهد، آکنده از تصرفات، ایده‌آل‌ها و حتی در مواردی توأم با توهمات شاعرانه است و روشن است که به این ترتیب، چهره‌ای که او از اسکندر توصیف می‌کند با هویت تاریخی این سردار مقدونی سازگاری زیادی ندارد.

این کتاب که به میراث شعری نظامی این سرایندۀ بلندآوازه پرداخته است، دارای بخشی مبسوط در شرح زندگی و معرفی منظومه‌های نظامی است و در کنار آن، گزیده‌ای منسجم و یکپارچه از آنها به دست آمده است تا خوانندگانی که مجال مطالعۀ متن کامل «پنج گنج» نظامی را ندارند، بتوانند این منظومه‌های پنج‌گانه را تقریباً با همان شکل و ساختار اصلی در قالبی مختصرتر مطالعه کنند.

بخش نخست کتاب اختصاص به تبیین زندگی، زمانه و شعر نظامی گنجوی دارد. در این بخش ابتدا زمانه و زندگی او بررسی شده است؛ سپس به تبیین جایگاه او در شعر پارسی پرداخته شده است. فصل بعدی دربارۀ خلاقیت و آفرینش‌های شعری و هنری اوست. دانش و حکمت نظامی در ادامه بیان شده است. میراث شعری نظامی، آرمان‌شهر در منظومۀ ذهن او و نظامی و ادبیات داستانی منظوم دیگر موضوعاتی هستند که در این بخش بررسی شده‌‌اند. همچنین دراین بخش به اختصار دربارۀ پنج گنج نظامی نکاتی بیان شده است.

بخش دوم اختصاص به گزیده‌ای از پنج گنج نظامی به همراه توضیحات دارد. مؤلف کوشیده است واژه‌ها و عبارات دشوار متن را نیز معنا کند و توضیح دهد تا بهره‌مندی مشتاقان «پنج گنج» نظامی در هنگام مطالعۀ آنها به سبب برخی از دشواری‌های متن متوقف نگردد و از لذت درک ادبی این پنج منظومه کاسته نشود.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش اول: زندگی، زمانه و شعر نظامی

فصل اول: زندگی و زمانۀ نظامی

فصل دوم: جایگاه نظامی در شعر پارسی

فصل سوم: خلاقیت و آفرینش‌های شعری و هنری

فصل چهارم: دانش و حکمت نظامی

فصل پنجم: آرمان‌شهر در منظومۀ ذهن نظامی

فصل ششم: نظامی و شاعران دیگر

فصل هفتم: میراث شعری نظامی

فصل هشتم: نظامی و ادبیات داستانی منظوم پارسی

فصل نهم: مخزن الاسرار

فصل دهم: خسرو و شیرین

فصل یازدهم: لیلی و مجنون

فصل دوازدهم: هفت پیکر

فصل سیزدهم: اسکندرنامه

بخش دوم: گزیدۀ پنج‌گنج و توضیحات

گنج اول: مخزن الاسرار

گنج دوم: خسرو و شیرین

گنج سوم: لیلی و مجنون

گنج چهارم: هفت پیکر

گنج پنجم: اسکندرنامه

منابع

نمایه