معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

چرا تاریخ‌نگاری مسیحی و نگاه تاریخی مسیحیت مهم است؟ مسیحیت دست‌کم پس از فهم پاولوس هماره باوری بوده که جایگاه انسان در هستی را در قالب زمان خطی فهمیده است، البته آن نگاه در یهودیت چونان قدیم‌ترین دین ابراهیمی از پیش تحقق یافته بود. وعدۀ تورات به یهودیان برای تقرر حکومت ازدست‌رفتۀ بنی‌اسرائیل، سرگذشت این قوم را از آفرینش تا سرزمین موعود و بازتشکیل حکومت بنی‌اسرائیل در آنجا می‌داند. نگاه تاریخی یهودیت و مسیحیت بر بنیان مشیت الهی استوار است. همۀ آنچه بشر انجام می‌دهد و ظاهراً بر ارادۀ او استوار است به واسطۀ ارادۀ خداوند رخ داده و این‌چنین است که همۀ تاریخ بشر تاریخ اراده و مشیت اوست.

درآمد بخش نخست، بنیان‌های هستی‌شناسانۀ تاریخ‌نگاری مسیحی و نسبت مسیحیت و تاریخ‌اندیشی را آشکار می‌کند و مقاله‌های این بخش نوشته‌هایی است که بنا بر همین هستی‌شناسی برگزیده‌ شده‌اند.

دستگاه تصویری ـ مفهومی مسیحیت به تاریخ در آغاز تکوین از فلسفه برنیامد، بلکه از ایمان و کلام مسیحی زاییده شد. در نخستین مقاله داوسون مفهومی را بیان می‌کند که بسیار اساسی و بنیادی است و ما در فهم اسلام هم با آن مواجهیم و به جریان‌های فکری و سیاسی گوناگون در جهان اسلامی منجر شده است. آیا از مسیحیت نحوی فلسفۀ تاریخ می‌توان انتظار داشت یا دیدگاه تاریخی ویژۀ ادیان ابراهیمی دیدگاه است که فلسفۀ تاریخ است؟ برای پاسخ به این سؤال باید به دستگاه تصاویر ابراهیمی توجه کرد که داوسن چنین می‌کند.

در دومین مقاله به این مسئله پرداخته شده که چگونه مسیحیت تصویری از تاریخ جهان‌شمول را برای نخستین بار در عرصۀ حیات بشری ارائه کرد که بسیار شایستۀ توجه و دقت است. هر قومی پیش از مسیحیت به تاریخ محلی خود توجه می‌کرد و دین یهودیت نیز چنین بود. نویسنده بیان می‌کند در همان حال که کلیسا در میان طبقات فرهیخته گسترش می‌یافت، رهبرانی در آن پدید آمدند که تا اندازۀ زیادی فرقه‌ها و نحل ارجمند فلسفۀ یونانی را تحسین می‌کردند و این کار ایشان از توحیدی نهایی که همۀ حقایق پیش از خود را درون وحدتی جامع در بر می‌گرفت، حکایت می‌کرد.

در مقالۀ سوم به تصویری از نسبت خدا و تاریخ پرداخته می‌شود که بنیان تصویرسازی ادیان ابراهیمی از جایگاه خدا در تاریخ است: حقانیت تاریخی یهوه در نجات بنی‌اسرائیل از مصر و اعطای سرزمین مقدس به آنهاست. این آیۀ عهد عتیق، یعنی تورات نشان می‌‌دهد که خداوند در همۀ افعالش در تاریخ بشری عمل می‌کند و تاریخ بدون بنیاد خداوند پدید نمی‌آید. چنین تصویری حضور خدا نزد انسان را در ادیان ابراهیمی معنایی می‌بخشد که با پدیدارشدن جسمانی ایزد نزد بشر متفاوت است.

آنچه در جستار پاننبرگ بر آن تمرکز شده، سه مفهوم درهم‌تنیدۀ آشکارگی، آخرالزمان و تاریخ است. آنچه برای بولتمان در پنجمین جستار بنیادین است، درک جاودانگی و معاصرت در آگاهی وجودی انسان است. مسئلۀ بنیادین و مرکزی در هندسۀ مفاهیم او در باب تاریخ به این ریخت صورت‌بندی شده است: معنای تاریخ چیست و ایمان چه نسبتی با آن برقرار می‌کند؟ پاسخ وی در مقالۀ او آورده شده است.

در مقالۀ ششم، کارل بارت از باور به مشیت الهی سخن می‌گوید. نگاه وی کاملاً کلامی است و از همین روی برگزیده شده است تا نشان داده شود چگونه کلام مسیحی موضوع مشیت الهی را با موضوع تاریخ درهم‌تنیده می‌یابد و مسئله را چنین صورت‌بندی می‌کند. نویسنده فهم تاریخ به منزلۀ تاریخ الهی را به باور و ایمان به مشیت الهی منوط می‌داند.

امیل برونر معتقد است دیدگاه مسیحی در باب تاریخ، زمان را چونان حرکت از یک آغاز به سوی هدفی تصویر می‌کند که همانا به سرانجام رسیدن تاریخ است. این دیدگاه در مقالۀ آخر بخش نخست، نگره‌های یونانی و خاوری را از دیدگاه مسیحی متمایز می‌کند با این ویژگی که آنها دوری و چرخه‌ای‌اند. او با بهره‌جستن از استعاره‌ای چشمگیر می‌نویسد که با تجسد مسیح، خدا خود را به این زمان چرخه‌ای در لحظه‌ای معین وارد کرد و با همۀ توان جاودانگی این زمان، چرخه را گسترش داد و آن را به زمان خطی با آغاز و انجام مسیری مشخص دگرگون کرد.

بخش دوم مقاله‌هایی است در باب روش‌شناسی و شناخت‌شناسی تاریخ‌نگاری مسیحی و در آغاز این بخش درآمدی همین دو وجه را در نسبت میان مسیحیت و تاریخ‌اندیشی تبیین می‌کند.

در نخستین مقالۀ این بخش، مسئلۀ مطرح در چشم‌انداز نویسنده نسبت میان مسیحیت و تاریخ و تاریخ‌نگاری است که موضوع روش در فهم تاریخی را در بر می‌گیرد. او میان ادیان اسطوره‌ای و ادیان تاریخی تمایز قائل است و مسیحیت را نمونۀ اعلای دین ترایخی می‌انگارد. نگاه مسیحی به تاریخ چگونه روش نگرش به تاریخ را ساخته است؟ این پرسش اصلی توینبی در این مقاله است و پاسخ او بر درآمدی بنیاد نهاده شده است.

در انتهای مقالۀ بعدی این سؤال طرح شده است: اگر مورخ آکادمیک داستان تاریخ را به گونه‌ای ترتیب دهد که به معنایی معین گسترشی باشد از آنچه از زندگی واقعی انسانی دیده می‌شود، پس در این دورنمای تاریخ جهان، هنگامی که کسی به تعابیر کتاب مقدس و دیدگاه مسیحی در باب کلیت نمایش زندگی انسان طی زمان باور دارد و با این داستان به آن می‌نگرد، چه روی می‌دهد؟ در این مقاله پرسش از موضع روش‌شناسانه طرح می‌شود؛ ولی پرسش را با مقالۀ بعدی می‌توان پاسخ داد.

ژاک مریتن در سومین مقالۀ این بخش از دو دسته قوانین تاریخی سخن به میان آورده است: قوانین بدیهی و قوانین مشخص ادوار تاریخی. او در این مقاله در باب دستۀ دوم سخن می‌گوید. نخست انتقال از وضعیتی تاریخی به وضعیتی دیگر است. بشر از وضعیتی بدوی به سوی وضعیت عقلانی‌تر حرکت می‌کند.

در آخرین مقالۀ این بخش و کتاب از نسبت میان ایمان مسیحی و روش تاریخی سخن گفته شده است. نویسنده کشمکش میان این دو را آشتی‌ناپذیر می‌بیند. در چشم‌انداز نظری و نیز تجربۀ زیستۀ او به عنوان مورخی مسیحی هماره کشمکشی میان ایمان مسیحی و روش تاریخی، میان مؤمن و مورخ یا ایمان و تاریخ‌نگری پابرجا خواهد بود؛ ولی این کشمکش به نظر او و در تجربۀ عملی او می‌تواند سازنده باشد؛ زیرا در محتوای خود ایمان مسیحی بر کار انتقادی تاریخی تأکید شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش اول: بنیان‌های نظری

درآمد: فلسفۀ تاریخ مسیحی/ مزدک رجبی

دیدگاه مسیحی تاریخ/ کریستوفر داوسون

بنیاد تفسیری مسیحی از تاریخ جهان/ هربرت باترفیلد

تفسیر مسیحی و قدسی تاریخ/ هربرت باترفیلد

وحی الهی چونان تاریخ/ ولفهارت پاننبرگ

ایمان مسیحی و تاریخ/ رودلف بولتمان

باور مسیحی به مشیت الهی/ کارل بارت

مسئلۀ زمان/ امیل برونر

بخش دوم: روش در تاریخ‌نگاری مسیحی

تاریخ‌نگاری مسیحی چونان رویکردی برای نگریستن به تاریخ/ مزدک رجبی

فهم مسیحی تاریخ/ آرنولد توینبی

تاریخ مسیحی و تاریخ آکادمیک/ هربرت باترفیلد

قوانین رشد تاریخی گونۀ انسان/ ژاک مریتن

ایمان مسیحی و روش تاریخی: تناقض‌ها، سازش یا کشمکش؟/ رابرت تی.هندی