معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تاریخ مطبوعات و جراید هر سرزمین، معرف تاریخ آگاهی و روشنگری آن دیار است. با سیر در تاریخ نشریات هر سرزمین، می‌توان تا حدود زیادی به اندیشه‌ها و دیدگاه‌های رایج مردمان آن دوره پی برد و از مهم‌ترین دغدغه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آنان آگاهی یافت.

روزنامه که آغاز و پیدایش آن به پنج قرن پیش از میلاد مسیح می‌رسد، نشانۀ نیاز مردم به ایجاد ارتباط با یکدیگر و داشتن خبر از جریان عادی زندگی یا اقداماتی بود که از سوی فرانروایان در ادارۀ امور شهر و کشور انجام می‌گرفت. شدت این نیاز بکه نتیجه‌اش توجه بیشتر به روزنامه و درک اهمیت آن بود، از اساسی‌ترین عواملی است که در توسعۀ دانش بشر و بیداری مردم نقش مؤثری داشته است. روزنامه در ابتدای حیات خود تنها به صورت نامه‌ای بود که اولین بار در رم نوشته شد تا مردمی را که دور از پایتخت به سر می‌بردند، از وقایع روز و نیز آنچه در پایتخت می‌گذشت، باخبر سازد. بعدها به دستور «ژول سزار» روزنامه‌ای که در آن اخبار و آگهی‌های دولتی را می‌نوشتند، تأسیس گردید.

بعد از چاپ و انتشار روزنامه در اروپا، صنعت چاپ به ایران نیز راه یافت. در سال 1016 قمری در زمان سلطنت شاه عباس صفوی، هنگامی که مسیحیان کرملی به اصفهان آمدند، چاپخانه را نیز با خود آوردند و چاپ کتاب‌های مذهبی به زبان‌های ارمنی و فارسی پرداختند. مشکلات سیاسی آن زمان و نداشتن آگاهی از پیشرفت‌های اروپا، هرگز فکر بهره‌گیری از چاپخانۀ اصفهان و انتشار روزنامه را به ذهن اولیای امور ایران رسوخ نداد و بدین سبب می‌بینیم کشور ما برای نیل به این پیشرفت به‌ناچار می‌بایست در انتظار زمان و موقعیت مناسبی می‌ماند. اقدام عباس میرزا در اعزام تعدادی از جوانان، از جمله میرزا صالح شیرازی برای تحصیل به انگلستان، گرۀ کور این مشکل را باز کرد و نخستین چاپخانه که عباس میرزا نایب‌السلطنه از سفر فرنگستان با خود به همراه آورده بود، در تبریز مستقر شد.

میرزا صالح که از وضع نابسامان ایران رنج می‌برد، در زمان حکومت پرآشوب محمدشاه از تبریز به تهران آمد و توانست به انتشار نخستین روزنامه توفیق یابد؛ روزنامه‌ای که خواه‌ناخواه سایۀ حکومت بر سر آن دیده می‌شد. در طلیعۀ این روزنامه که حدود 22 تا آخر رمضان سال 1252 قمری انتشار یافت، اطلاعیه‌ای بود که در آن نوشته بود: «کاغذ اخباری هر ماه یک مرتبه، با همت ملوکانه و برای آگاهی اولیای دولت بهیه از کارهای جان، به چاپ می‌رسد که به اطراف و اکناف فرستاده خواهد شد». در محرم سال 1253 نخستین «کاغذ اخبار» به چاپ رسید. انتشار کاغذ اخبار تا سال 1256 قمری ادامه داشت و بعد در اثر بی‌کفایتی و رفتار ضدفرهنگی حاجی میرزا آقاسی انتشار آن متوقف ماند.

کتاب «روزنامه‌های ایران از آغاز تا سال 1329 هـ.ق» از مهم‌ترین مراجع تاریخ مطبوعات ایران است که توسط یاسنت لویی رابینو سرکنسول دولت انگلیس در شهر رشت در اوایل قرن بیستم گردآوری شد و در سال 1290 خورشیدی برای نخستین بار توسط مطبعۀ «عروةالوثقی» رشت منتشر شد. زنده‌یاد جعفر خمامی‌زاده مورخ، مترجم و پژوهشگر گیلانی نخستین بار این اثر را در سال 1372 توسط انتشارات «اطلاعات» منتشر کرد که در سال 1380 تجدیدچاپ شد. در ویراست جدید کتاب، برخی خطاهای چاپ‌های پیشین اصلاح شده و همچنین بیش از چهل لوگو از نشریاتی که شرح آنها در این کتاب آمده و در اختیار زنده‌یاد خمامی‌زاده نبوده‌اند، به انتهای کتاب افزوده شده است.

تعداد روزنامه‌هایی که در فهرست رابینو از آنها یاد شده، به 243 مورد می‌رسد؛ اما ادوارد براون در مقدمۀ کتاب خود «تاریخ ادبیات و مطبوعات ایران در دورۀ مشروطیت» می‌نویسد: «با توجه به فهرست رابینو، 29 صفحه در فهرست من فراموش شده و حدود صد روزنامه هم در رسالۀ رابینو ذکر نشده، ولی بقیه در هر دو آمده است». اما با جستجویی در کتاب‌ها و مقالاتی که به کوشش عده‌ای از محققان و دانشمندان فراهم آمده، تعداد نشریاتی که در این اثر از آنها یاد می‌شود تا همان تاریخ، به 400 مورد می‌رسد و پراکندگی این تعداد روزنامه بر اساس شهرهایی که در آنها انتشار می‌یافتند، به صورت جدولی در این کتاب آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت ناشر

فهرست روزنامه‌ها

نگاهی کوتاه به زندگی‌نامۀ رابینو

مقدمۀ مؤلف

مقدمۀ ناشر متن فارسی فهرست روزنامه‌ها

مقدمۀ ناشر متن فرانسوی

پیش‌گفتار

روزنامه‌های ایران از آغاز تا سال 1329 هـ.ق

فهرست منابع مورد استفاده

فهرست اعلام

نشانه‌ها