معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

میراث قلمی برجای‌مانده از بزرگان خواجگان نقشبندیه که یکی از مهم‌ترین طریقت‌های صوفیانه در جهان اسلام به شمار می‌آید، با وجود فراوانی دستنویس‌های آن که در تمامی کتابخانه‌ها و مراکز حفظ نسخ خطی می‌توان نشانی از آنها یافت، کمتر مورد توجه و مطالعه و بررسی قرار گرفته است. هنوز مهم‌ترین آثار نویسندگان این سلسله که بیشتر آنها هم به زبان فارسی نگارش یافته، منتشر نشده و به همین سبب اطلاعات دربارۀ بخش گسترده‌ای از تاریخ و فرهنگ و زبان ایشان اندک است. صوفیانی که در شرقی‌ترین سرزمین‌های اسلامی تا غربی‌ترین آن زندگی کردند و از کاشغر تا سمرقند، از دهلی تا هرات، از خوارزم تا استانبول را تحت سیطرۀ قدرت مشایخ خود داشتند.

خواجگانی چون عبیدالله احرار و احمد کاسانی جز مریدپروری و تربیت مشایخ، با پادشاهان و امرا و خلفا ارتباط داشتند و به قول احرار، برای حفظ مسلمانان از شر ظلمه به تسخیر نفوس سلاطین مشغول بودند. پایتخت خواجگان نقشبندیه که در ابتدا ماوراءالنهر بود، به سبب مهاجرت‌های ارادی یا اجباری به دیگر سرزمین‌های اسلامی کشانده شد و چین، هند، ایران و آناتولی مهم‌ترین مناطقی بودند که ایشان برای قرن‌ها در آن سرزمین‌ها سلطۀ معنوی و فرهنگی و گاه حتی سیاسی داشتند.

در این کتاب برخی از آثار بزرگان خواجگان نقشبندیه که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، مورد مطالعه و تصحیح قرار گرفته است. رساله‌هایی که در این کتاب تصحیح و بررسی شده‌اند، به ترتیب عبارتند از: رسالۀ محبوب العارفین» علی رامتینی (م 715 ق)، رسالۀ «محبوبیه» خواجه محمد پارسا (م 822 ق)، رسالۀ «طریقۀ توجه» از عبدالله اصفهانی (م حدود 830 ق)، سه رسالۀ «در ذکر و توجه»، رسالۀ «پاس انفاس» و رسالۀ «در درویشی» از سعدالدین کاشغری (م 860 ق)، رسالۀ «سررشتۀ خواجگان» عبدالرحمن جامی (م 898 ق)، رسالۀ «در بیان سلسلۀ» احمد کاسانی (م 949 ق)، سلسله‌نامۀ خواجگان نقشبندی (تألیف 978 ق) از محمد بن حسین قزوینی و رسالۀ «حقیۀ» ندایی کاشغری. انتخاب این رساله‌ها از میان ده‌ها رسالۀ مشابه بر اساس ضرورت، شهرت و اهمیت آثار بوده است.

رسالۀ «محبوب العارفین» رامتینی از جمله کهن‌ترین رساله‌های مشایخ خواجگان است که احتمالاً در اواخر قرن هفتم نگاشته شده باشد. به همین سبب نخستین رسالۀ این کتاب است. در میان رساله‌های کوتاه خواجه محمد پارسا، رسالۀ «محبوبیه» بیشترین میزان شهرت را داشته و در بیشتر مجموعه‌های خطی نقشبندیه جای گرفته است. انتخاب رسالۀ امامی اصفهانی به سبب گرایش نویسندۀ آن به مکتب ابن عربی و استفادۀ فراوان وی از آثار شارحان فصوص الحکم است.

سعدالدین کاشغری از جمله عارفان برجستۀ این طریقت بود که تاکنون رساله‌ای از وی منتشر نشده است. در این کتاب پس از معرفی کاشغری و ذکر اهمیت و جایگاه وی میان خواجگان نقشبندی، سه رسالۀ کوتاه او تصحیح شده است. رسالۀ «سررشتۀ خواجگان» جامی از رساله‌های کوتاه این شاعر برجستۀ زبان و ادب فارسی است که به سبب شهرت و فراوانی نقل آن در میان پیروان طریقت نقشبندیه و ضرورت تصحیحی تازه بر آن در این مجموعه جای گرفته است.

احمد کاسانی از برجسته‌ترین مشایخ طریقت نقشبندیه بود که خود سرشاخۀ طریقت کاسانیه است و بیش از سی رساله از وی باقی مانده است. با توجه به اینکه یکی از اهداف این کتاب، معرفی مشایخ نقشبندیه و شاخه‌های مختلف آن است، رسالۀ «بیان سلسلۀ کاسانی: که بیان مراتب مشایخ این طریقت از پیامبر تا محمد قاضی پیر خود کاسانی است، تصحیح شده است.

با توجه به برجسته‌بودن بحث سلسله و طبقه‌بندی مشایخ صوفیۀ نقشبندیه در این کتاب رسالۀ «بیان خواجگان نقشبند» اثر محمد بن حسین قزوینی نیز تصحیح و به این مجموعه افزوده شده است. این رساله دربردارندۀ نام مشایخ بسیاری است که سلسله‌مراتب ایشان تا محمد اسلام جویباری (م 971 ق) یکی از مریدان احمد کاسانی ادامه می‌یابد. این سلسله‌نامه یکی از مهم‌ترین منابع شناخت عارفان نقشبندی پس از کتاب «رشحات عین الحیات» است.

آخرین رسالۀ این کتاب یکی از مشهورترین آثار عارفان این طریقت عبدالله ندایی کاشغری است که به زبان‌های ترکی و فرانسوی هم ترجمه شده است. کاشغری که در میانۀ قرن دوازدهم هجری قمری می‌زیست، ضمن بیان معارف و آداب طریقت خود که یکی از شاخه‌های سلسلۀ کاسانی به شمار می‌رود، به ذکر سلسلۀ خاندان کاسانی و فرزندان وی می‌پردازد. همچنین از زندگی خودش که سراسر در سفر گذشته است، روایتی شیرین دارد که نمونه‌ای از مهاجرت عارفانی است که به دلایل مختلف از جمله استقرار حکومت صفوی در ایران و سخت‌گیری قزلباشان بر صوفیان ناچار به ترک خان و مان شده و در سرزمین‌های غربی سکونت اختیار کردند.

در مقدمۀ کتاب کوشیده شده تازه‌ترین اطلاعات دربارۀ سلسلۀ خواجگان بر اساس کهن‌ترین دستنویس‌های موجود از این طریقه ارائه و پژوهشی بر اصول اساسی آیین ایشان یا همان «کلمات قدسیه» که البته بیشتر مبتنی بر ذکر بوده است، شناسانده شود.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

اهمیت طریقت خواجگان و نقشبندیه

کلمات قدسیه یا اصول سلسلۀ نقشبندیه

جایگاه و اهمیت ذکر در میان خواجگان تا بهاءالدین نقشبند

مقدمه‌ای بر رسالۀ محبوب العارفین خواجه علی رامتینی

مقدمه‌ای بر رسالۀ محبوبیۀ خواجه محمد پارسا

مقدمه‌ای بر رسالۀ طریقۀ توجه امامی اصفهانی

مقدمه‌ای بر رساله‌های کاشغری

مقدمه‌ای بر رسالۀ سررشتۀ خواجگان جامی

مقدمه‌ای بر رسالۀ بیان سلسلۀ احمد کاسانی

مقدمه‌ای بر سلسله‌نامۀ خواجگان نقشبند محمد قزوینی

مقدمه‌ای بر رسالۀ حقیۀ ندایی کاشغری

جواهر الابرار من امواج البحار

متن رساله‌ها

تعلیقات

نمایه‌ها