معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دو رساله‌ای که در این کتاب به علاقمندان فلسفه و عرفان اسلامی تقدیم شده، «تحفۀ سلیمانی» و «سؤال و جواب» نام دارد. در اصل نوشتۀ شیخ محمود بن برهان‌الدین بن جمال‌الدین علی بن شیخ زاهد گیلانی از عارفان طریقت زاهدیه و از نوادگان شیخ زاهد گیلانی است.

از زندگی و شرح احوالات او آگاهی چندانی در دست نیست. او از طرف پدر به خانوادۀ شیخ زاهد گیلانی منتسب است و از طرف مادر به خاندان شیخ صفی‌الدین اردبیلی، داماد شیخ زاهد. در علوم و دانش‌های زمان از محضر پدرش برهان‌الدین و دایی‌اش خواجه سلطان‌علی صفوی کسب فیض کرده است. شیخ محمود زاهدی در بیان باورهای کلامی و طریقتی خود و پدران و اجدادش رساله‌ای مختصر به زبان ترکی نوشته و آن را «بیان عقاید اولیاء الله» یا «عقاید اولیاء سبعه» نام نهاده است. او در این رساله که به تقاضای جمعی از «خواص» و به‌ویژه فرزندش شیخ‌زاده ملک‌طیفور نوشته شده، عقاید شیخ زاهد گیلانی و شیخ صفی‌الدین اردبیلی و سایر مشایخ سلسلۀ زاهدیه و صفویه و برخی سخنان ایشان را نقل کرده است.

شیخ محمود زاهدی در این رساله چهره‌ای کاملاً شیعی از طریقت زاهدیه و صفویه ارائه کرده و همۀ مشایخ و اقطاب طریقت را از پیروان اهل بیت (ع) معرفی کرده است. تلقی مؤلف از تشیع شیخ زاهد و شیخ صفی بر اساس تلقی صفویان از این مسئله است و با گزارش‌های تاریخی چندان تطبیق ندارد. رسالۀ «بیان عقاید اولیاءالله» را بعدها یکی از نوادگان نویسنده به نام محمدرفیع زاهدی معروف به پیرزاده به زبان فارسی برگردانده و آن را «تحفۀ سلیمانی» نامیده است؛ یعنی همین رساله‌ای که در این کتاب تصحیح و تحقیق شده است. به گفتۀ پیرزاده این رساله میان خاندان‌های زاهدی و صفوی مشهور و خواندن آن متداول بوده و به همین سبب او به ترجمۀ فارسی آن همت گماشته است.

پیرزاده که از شاگردان ملارجبعلی تبریزی (ف 1080) فیلسوف و صوفی عصر صفوی است، در ترجمۀ خود افزون بر شرح و تفصیل برخی از فقرات رساله، بسیاری از آراء و نظرات استادش رجبعلی تبریزی را نیز در متن گنجانده است. پیرزاده ترجمۀ خود را به سلطان سلیمان صفوی تقدیم کرده و به همین سبب عنوان «تحفۀ سلیمانی» را برای آن برگزیده است.

رسالۀ دومی که در این کتاب تصحیح و تحقیق شده، عنوان «سؤال و جواب» دارد که رساله‌ای است بسیار کوتاه که در کنار «تحفۀ سلیمانی» در یک مجموعۀ خطی قرار گرفته است. این رساله نه عنوان دارد و نه نام نویسنده؛ ولی با توجه به محتوای آن به نظر می‌رسد رسالۀ دیگری از شیخ محمود زاهدی باشد که پیرزاده آن را نیز به فارسی ترجمه کرده و همچون «تحفۀ سلیمانی» پاره‌ای از افادات استادش ملا رجبعلی تبریزی را نیز به آن افزوده است. اولین جملۀ رساله با سؤالی از سلطان علی صفوی آغاز شده و سؤالات مربوط به او تا چند برگ ادامه پیدا می‌کند. همین مسئله باعث شده در فهرست «کتابخانۀ سپهسالار» و «فنخا» گمان کنند نویسندۀ رساله سلطان علی صفوی است. در این رساله موضوع‌های مختلفی مورد پرسش قرار گرفته است و در مجموع بیست‌واندی سؤال طرح شده که به فراخور هر سؤال جواب‌های کوتاه و بلندی داده شده است. هر سؤال با «که» شروع شده و با «که» جواب داده می‌شود. پاسخ به سؤال‌ها گاه به شیوۀ صوفیه و گاه به شیوۀ پیروان فلاسفه است. شیخ محمود زاهدی در فصل مربوط به نبی و تعیین خلیفه برای مردم به دست پیامبر، از روایات و تاریخ نیز استفاده کرده است.

از این دو اثر تنها یک نسخه ضمن مجموعه‌ای خطی به شمارۀ 6451 در کتابخانۀ مدرسۀ عالی سپهسالار باقی مانده است. این مجموعه که به خط نستعلیق کتابت شده، 118 برگ دارد و شامل دو رسالۀ مدنظر است. تصحیح از روی همین یک نسخه انجام شده است. در پایان کتاب نیز نسخه‌برگردان نسخۀ خطی «عقاید اولیاء سبعه» موجود در کتابخانۀ آستان قدس رضوی آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

درآمد

تحفۀ سلیمانی

سؤال و جواب

نمایه

منابع

عقاید اولیاء سبعه