معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مظاهر مصفا نویسنده، شاعر و استاد دانشگاه بود که بیش از پنج دهه از عمر گران‌بهای خویش را در راه خدمت به زبان و ادبیات فارسی گذراند. کارنامۀ استاد مبین فعالیت‌های مستمر ادبی ـ فرهنگی اوست؛ از تدریس در دبیرستان و دانشگاه گرفته تا مسئولیت‌های اجرایی و گردآوری و تألیف و تصحیح متون.

استاد مصفا آزاده و بی‌تکلف، جوانمرد، سربلند و نستوه بود. او شجاعت ادبی داشت و با نگاهی عمیق حرفش را صریح می‌زد. اشعارش دربارۀ دکتر مصدق، دکتر ناتل خانلری و دکتر غلامحسین صدیقی نشانگر حق‌شناسی و حق‌گزاری اوست. این قصیده‌سرای نامدار معاصر از مفاخر ملی و شاعران ماندگار بود که همیشه تازگی و طراوت از زبان و قلمش می‌تراوید.

مظاهر مصفا در بیستم یا بیست‌ویکم بهمن یکی از سال‌های 1307 تا 1311 (به گفتۀ خودش در گفتگو) در اراک متولد شد. پدرش اسماعیل نام داشت و یکی از پنج پسر حاج ملارجبعلی مؤذن تفرشی بود. رجبعلی مؤذن دربار محمدعلی شاه بود و در تکیۀ دولت تعزیه می‌خواند. حسین‌علی برادر بزرگ‌تر اسماعیل، همراه پدر در تعزیه‌خوانی‌های دولت شرکت می‌کرد و بعدها با نام حسین‌علی‌خان عراقی نکیسا، خواننده‌ای مشهور شد. اسماعیل صدای خوشی داشت؛ حافظ قرآن بود و مثنوی را با صوت خوش می‌می‌خواند. او با یکی از اقوام خود از بنسای تفرش به نام فخرالسادات نصیری ازدواج کرد. آنها چند سال بعد از آن صاحب پسری شدند و نامش را مظاهر گذاشتند؛ مظاهر در دوسالگی آبله گرفت و از دنیا رفت. دوسال بعد فخرالسادات پسر دیگری به دنیا آورد که نام او را هم مظاهر گذاشتند و شناسنامۀ مظاهر اول را که هنوز باطل نکرده بودند، برای او نگاه داشتند. همچنان‌که مصفا در منظومۀ «نسخۀ اقدم» هم آورده، مرگ را مایۀ حیات خود می‌داند و کودکی را در سایۀ مرگ و گفتگو با عالم مردگان آغاز می‌کند.

مظاهر تنها چهل روز داشت که خانواده‌اش تصمیم می‌گیرند از اراک به قم مهاجرت کنند. از خاطرات کودکی او سیل بنیان‌کن در قم به سال 1313 است که قسمتی از بافت قدیم و هستۀ اصلی شهر ویران شد و خانۀ آنها را هم با خود برد. مظاهر علوم قدیم و جامع‌المقدمات را نزد پدر در منزل فراگرفت. همچنین با پدرش به مجالس درویشی صوفی‌ها می‌رفت. او شیفتۀ دراویش و مثنوی‌خوانی‌های پدرش شد و علاقه به شعرگفتن را در خود احساس کرد.

مظاهر مصفا دورۀ ابتدایی را در مدرسۀ «باقریه» گذراند. آنچه او در اشعارش از این دوران به خاطر می‌آورد، سراسر زجر و ناراحتی از معلم و درس است. دورۀ متوسطه را در دبیرستان «حکیم نظامی» قم گذراند. در آنجا به ورزش فوتبال و بوکس علاقمند شد و در انجمن‌های مناظره و روزنامه‌نگاری فعالیت می‌کرد. سال آخر دبیرستان را در مدرسۀ «دار الفنون» تهران گذراند و از آنجا دیپلم گرفت. پس از آن وارد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشسرای عالی شد. او در همان اوان با نهضت ملی‌شدن نفت همراه شد و اشعاری را در هواداری از دکتر مصدق سرود.

پس از طی دورۀ سه‌سالۀ لیسانس، وارد مقطع دکتری ادبیات شد و به دلیل اختلاف با استاد فروزانفر و هجو او، نه سال از گذراندن امتحان پایانی در درس او محروم شد. در سال‌هایی که در انتظار اجازۀ امتحان و به پایان‌بردن دورۀ دکتری بود، به خدمت آموزش و پرورش درآمد و به تدریس در دبیرستان‌ها پرداخت. در آنجا نیز پس از چند سال به دلیل اصرار بر شیوۀ املایی که از کودکی برگزیده بود و مخالفت با رسم‌الخط فارسی رایج، از خدمت منفصل شد.

استاد مصفا در طی سال‌های 1336 تا 1340 ریاست فرهنگ قم را بر عهده داشت. همچنین از سال‌ 1345 تا 1347 در دانشگاه پهلوی شیراز به تدریس پرداخت. در فواصل سال‌های 1353 تا 1356 نیز معاونت آموزشی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران را بر عهده داشت و در سال‌های نزدیک به انقلاب، ریاست مدرسۀ عالی امور اداری و قضایی قم (مجتمع آموزش عالی قم) را عهده‌دار بود.

استاد مصفا سال‌ها در گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران به تدریس پرداخت و با دانشگاه آزاد اسلامی نیز از آغاز فعالیت تا سال 1390 همکاری کرد و به تربیت شاگردان مشغول شد. او در طول بیش از پنجاه سال تدریس، راهنمایی و مشاورۀ پایان‌نامه‌های بسیاری را بر عهده داشت. دهۀ پایانی عمر او همراه با ناتوانی و ازپاافتادگی بود. سرانجام روز هشتم آبان 1398 چشم از جهان فروبست و در قریۀ بنسای تفرش در کنار مزار مادرش به خاک سپرده شد.

این کتاب حاصل گفتگویی چهارده‌ساعته با استاد مظاهر مصفا در یازده جلسه است که از 26 بهمن 1377 در منزل مصاحبه‌شونده آغاز و 13 آذر 1378 به پایان رسید. در بخش کارنامه که آثار استاد مصفا را شامل می‌شود، مشخصات کتاب‌های منتشرشدۀ ایشان به تفکیک درج و به ترتیب الفبایی مرتب شده است.

از جمله نکات و مزایای این کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد: انتشار خاطرات راوی برای نخستین بار، تازه و جامع‌بودن اطلاعات ارائه‌شده، شرح پیشینۀ خاندان پدری و مادری، تحلیل روش‌های آموزش در مدارس در دهه‌های پیشین، ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی استادان دانشکدۀ زبان و ادبیات فارسی، بحث دربارۀ ابتکارات در زمینۀ املا و رسم‌الخط فارسی، بررسی دانشنامه‌نیوسی در ایران دوران معاصر، مسائل مربوط به ریاست مجتمع آموزش عالی قم، شیوه‌های تدریس در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، دیدگاه‌ها دربارۀ آموزش و پژوهش زبان و ادبیات فارسی، توضیح دربارۀ آثار و تألیفات.

فهرست مطالب کتاب:

سخن ناشر

مقدمه

فصل اول: خانواده، دورۀ ابتدایی و دبیرستان حکیم نظامی

فصل دوم: دانشسرای عالی و دورۀ دکترای دانشگاه تهران

فصل سوم: تدریس در دبیرستان‌ها، ریاست فرهنگ قم و بازرس تعلیماتی

فصل چهارم: دانشگاه پهلوی شیراز و مدرسۀ عالی علوم اداری و قضایی

فصل پنجم: سفر به پاکستان، دانشنامه‌نویسی و تألیفات

پیوست‌ها:

1. کارنامه

2. نمونۀ اشعار

3. گزیدۀ تصاویر و اسناد

فهرست منابع

نمایه‌ها