معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دانشنامه‌نگاری به شیوۀ جدید در ایران امروز بیش از چند دهه پشتوانۀ تجربی دارد. چند دانشنامه هم انتشار یافته است که نشان‌دهندۀ توان کشور در تدوین و انتشار دانشنامه بر اساس ضوابط و معیارهای دانشنامه‌نگاری است. نسلی از دانشنامه‌نگاران تجربه‌اندخته و روش‌آموخته با وجود کمبودها و مانع‌ها بر سر راه خود، به‌خوبی می‌توانند در تدوین و انتشار دانشنامه‌های مختلف، اعم از همگانی/ عمومی و تخصصی/ موضوعی، توان لازم را نشان دهند. مهارت در دانشنامه‌نگاری، افزون بر داشتن ارزش‌های فی‌نفسه، همانند مهارت در تدوین و انتشار سایر منابع مرجع، قابلیت‌های تبدیلی هم دارد. اگر سیاست‌های سنجیده‌ای بر روند تکوین منابع مرجع حاکم شود، حتی با وجود کاهش چشمگیر انتشار دانشنامه‌ها بر اثر دشواری‌هایی مانند کمبود منابع مالی، از این مهارت‌ها می‌توان در تولید و انتشار بسیاری منابع سود جست؛ منابعی که در خدمت آموزش، پژوهش، اطلاع‌رسانی و ارتقای فرهنگ عمومی باشد. به همین دلیل در بحث‌های مختلف این کتاب بر ضرورت تدوین سیاست و برنامۀ دانشنامه‌نگاری در مقیاس ملی بارها تأکید شده است.

این کتاب دربرگیرندۀ هشت مطلب و دو گفتگوی بلند دربارۀ مسائل و جنبه‌هایی از دانشنامه/ دایرةالمعارف و دانشنامه‌نگاری است. در این کتاب افزون بر پرداختن به ویژگی‌های اصلی دانشنامه، دانشنامه‌نگاری در ایران، آسیب‌شناسی آن و بررسی جوانب ویرایش در دانشنامه‌های فارسی و بسیاری نکته‌های فنی و تجربی دیگر، دو گفتگوی بلند و خواندنی با دانشنامه‌نگاران، روزنامه‌نگاران و دانشجویان آمده که دربارۀ دانشنامه‌نگاری، سیاست‌گذاری‌ها در این‌باره، ویرایش، مانع‌ها و چالش‌های عمده بر سر راه تدوین و انتشار دانشنامه در زبان فارسی است.

در اولین نوشتار این کتاب نکاتی بنیادی دربارۀ دانشنامه از قبیل تعریف، اقسام، کاربرد و .... دانشنامه آورده شده است.

کهن‌ترین دانشنامۀ شناخته‌شده متعلق به آن عصری از تمدن یونان باستان است که تفکر و دانش‌های نظری غنی‌شده از مرزهای یونان فراتر رفته و بر تمدن‌ها و فرهنگ‌های دیگر تأثیر گذاشته بود. در دومین نوشتار اشارۀ تاریخی به دانشنامه و دانشنامه‌نگاری شده است.

«ویکی‌پدیا» از جمله محصولات عصر اطلاعات است. پدیدۀ انفجار اطلاعاتی در این عصر که از چند دهۀ پیش وقوع آن را پیش‌بینی می‌کردند، به‌ واقعیت پیوست. سومین نوشتار کتاب اختصاص به بررسی این دانشنامه دارد.

کسانی که با جزئیات فنی دانشنامه‌نگاری آشنا هستند، می‌دانند که دانشنامۀ واقعی، دانشنامه‌ای که قرار باشد بر بنیادهای علمی ـ فنی صحیح دانشنامه‌نگاری انتشار یابد، چقدر کار، نیرو، سرمایه و زمان می‌برد. ایران پس از آنکه سالیان سال از کشورهای همتای خود در زمینۀ دانشنامه‌نگاری عقب بود و حتی تا این اواخر یک عنوان دانشنامۀ همگانی کاملی نداشت، گویی تصمیم گرفته است این عقب‌ماندگی را با گام‌هایی شتابان و شاید هم عجولانه آن هم بیشتر با تدوین و انتشار دانشنامه‌های تخصصی جبران کند. در چهارمین نوشتار به این دانشنامه‌ها و مناقع ملی و مصالح علمی ـ فرهنگی در تدوین آنها اشاره شده است.

روند دانشنامه‌نگاری در ایران معاصر شاهد دستاوردها، موفقیت‌ها، تجربه‌های ارزشمند و نیز ناکامیابی‌هاست. علت‌های اصلی ناکامیابی‌ها چیست؟ یافتن و شناختن علت‌ها شاید و به احتمال زیاد بتواند به سرانجام‌رسانیدن کوشش‌های آینده در این زمینه کمک کند. در پنجمین نوشتار کتاب به چند دانشنامه اشاره شده است و علت‌های ناکامیابی، نیمه‌کاری و ناتمامی شماری از آنها بررسی شده است؛ از قبیل نامۀ دانشوران، لغت‌نامۀ دهخدا، دایرةالمعارف فارسی و .... .

در ششمین نوشتار کتاب، به مقایسۀ دو دانشنامۀ «ایرانشهر» و «دایرةالمعارف» فارسی پرداخته شده است. در نوشتار هفتم نیز دربارۀ مسئلۀ ویرایش در دانشنامه‌ها سخن گفته شده است.

هشتمین بخش کتاب، گفتگویی بلند دربارۀ جنبه‌های مختلف دانشنامه‌نگاری است. پاسخ به سؤالات اساساً بر تجربۀ شخصی چنددهه دانشنامه‌نگاری نویسندۀ این کتاب مبتنی است. محتوای این گفتگوی بلند با زبانی ساده‌تر و دور از اصطلاحات و تعبیرهای فنی بیان شده است.

در فرجامین بخش کتاب نیز نکاتی دربارۀ دانشنامه و دانشنامه‌نگاری بیان شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت آغازین

1. چند نکتۀ بنیادی دربارۀ دانشنامه

2. دانشنامه و دانشنامه‌نگاری: اشارۀ تاریخی

3. دانشنامۀ ویکی‌پدیا؛ گنجینه‌ای برای انواع استفاده‌ها و سوءاستفاده‌ها

4. دانشنامه‌نگاری در ایران؛ و منافع ملی و مصالح علمی ـ فرهنگی

5. آسیب‌شناسی دانشنامه‌نگاری؛ علت‌های ناکامیابی، نیمه‌کاری و ناتمامی شماری از دانشنامه‌ها

6. مقایسۀ دو دانشنامه؛ کوششی ناموفق و کوششی موفق

7. ویرایش در دانشنامه‌های فارسی

8. گفتگو دربارۀ جنبه‌هایی از دانشنامه‌نگاری

9. نکته‌های فرجامین

نمایه