معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بیش از دو سده است که از عمر رشتۀ ادبیات تطبیقی یا دقیق‌تر مطالعات تطبیقی ادبیات یا ادب‌پژوهی تطبیقی می‌گذرد. ملایمت‌ها و ناملایمت‌های بسیار دیده، گاه به میل و گاه با بی‌میلی با برخی رشته‌های هم‌جوار و ناهمجوار پیوند یافته و بسته به دوره و زمانۀ خاص، به القاب و برچسب‌های گوناگون نامبردار شده، اما هماره جوهر خود را که تطبیق و تطبیق‌گری آثار ادبی بوده، حفظ کرده است.

بنا بر تعریف، ادبیات تطبیقی یکی از بین‌المللی‌ترین و نیز ملی‌ترین، اگر گفته‌ نشود ملی‌خواه‌ترین رشته محسوب می‌شود: ادبیات، بسته به اینکه از چه منظری بدان بنگریم، خیلی متفاوت جلوه می‌کند. تاریخ، جغرافیا و سیاست نقش‌های مهمی ایفا می‌کنند در پایه‌ریزی اینکه چه چیزی را چگونه مقایسه کنیم؛ در واقع سنت‌های منطقه‌ای و فرهنگ‌های قاره‌ای، نه‌تنها تعیین‌کننده هستند، بلکه از پیشاپیش تعیین می‌کنند که چه بخوانیم و اینکه چگونه آنچه را می‌خوانیم به متون مکتوب دیگر بخش‌ها و دیگر زبان‌های جهان ارتباط دهیم. تطبیق‌گری فرایندی فارغ از ارزش‌گذاری و بی‌طرفانه نبوده است.

هدف این کتاب مختصر و موجز این است که میل به تطبیق‌گری را عیان سازد. اگر در کل، این کتاب را از منظر کاری تحقیقی و تاریخ فرهنگی نگاه کنیم، نظریه و عمل ادبیات تطبیقی را بیانگری فضاهای روشنفکرانه در حال تغییر می‌داند؛ همچنین این کتاب ادبیات تطبیقی را مجموعه‌ای رنگارنگ از تبعیدی‌ها، مهاجران و کاوش‌گرانی می‌داند که این فضاهای روشنفکرانه را آکنده کرده‌اند. تاریخچه و نظریۀ ادبیات تطبیقی نشان می‌دهد چگونه فرهنگ‌های ادبی آموخته‌اند به یکدیگر بنگرند؛ ادبیات تطبیقی، تاریخچه و نظریۀ فهم‌ها، کژفهمی‌ها و دوستی‌های محرمانه‌ای است که از میان وجوه مختلف بیانگری سربرآورده‌اند.

در فصل نخست به استعاره‌های خوانش ادبیات تطبیقی پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، ادبیات تطبیقی، نارشته است و بیشتر خوانشی است که خود را بازتاب می‌دهد تا اینکه بخواهد ابژۀ مطالعه باشد یا شاید هم خوانش خود ـ بازتابگری است که در جستجوی ابژۀ مطالعه است.

مقایسۀ ادبیات تطبیقی چند راهبرد بنیادین دارد که با بسط و گسترش این رشته دائماً تکرار می‌شوند و با همین مبانی اولیه می‌توان به مسیر مطالعۀ ادبیات تطبیقی گام گذاشت. در فصل دوم از طرز عمل و رویۀ ادبیات تطبیقی سخن گفته شده است. می‌توان استدلال کرد که متعارف‌ترین شکل تطبیق‌گری، شناخت واکنش‌های مختلف به پرسشی تکرارشونده است. این پرسش ممکن است به شکل بن‌مایه یا اسطوره، مسئله یا نگره ظاهر شود؛ اما همیشه پای موضوعی مشترک در میان است که در هر تعداد گونه دنبال‌شدنی است.

قدمت ادبیات تطبیقی به‌مثابۀ روش به قدمت خود ادبیات است. فرهنگ‌های کلاسیک باستان، ساختار تطبیقی از آن خود را دارند. ادبیات لاتین تا به اندازۀ بسیار از رهگذر مقایسۀ غالباً ناخوشایند خود با سلف یونانی‌اش رشد و کمال یافته است. شاید اولین نمونه از ادبیات تطبیقی عملی، آن نوع خودآگاهی اقناعی باشد که نویسندگانی مانند ویرژیل، هوراس و آوید از طریق آن به آبشخورهای هلنی خود نگریسته‌اند. فصل سوم اختصاص به بررسی تاریخچه و قهرمانان ادبیات تطبیقی دارد.

هاچینسون در فصل چهارم کتاب، چند رشتۀ مرتبط با ادبیات تطبیقی را بررسی و تحلیل می‌کند و ارتباط اندام‌وار آنها را با رشتۀ ادبیات تطبیقی بررسی می‌کند: نقد و نظریۀ ادبی، مطالعات فرهنگی، پسااستعمارگرایی، ادبیات جهان، مطالعات جهان و مطالعات دریافت و پذیرش.

در نهایت نویسنده در فصل پایانی از دو نوع آینده‌نگری ادبیات تطبیقی یاد می‌کند: تعلیم امر سیاسی و تعلیم امر زیبایی‌شناسیک. نویسنده دربارۀ آیندۀ ادبیات تطبیقی در سدۀ بیست‌ویکم می‌نویسد: «بررسی تطبیقی ادبیات در سدۀ بیست‌ویکم دروکردن موهبت‌هایی است که از همۀ این بحث و جدل‌های تا به امروز نصیب ادبیات تطبیقی شده است ..... اگر ادبیات تطبیقی تا پیش از این ما را به گردابی چنین هایل گرفتار کرده بود، اکنون جانانه می‌کوشد که ما را از این گرداب هایل رهایی بخشد» و آن وجه تعیین‌کننده که ما را از گردابی چنین هایل رهایی می‌بخشد، مفهوم فراخ‌پیکر ادبیات جهان است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ نویسنده بر ترجمۀ فارسی کتاب

مقدمۀ مترجم

فصل اول: استعاره‌های خوانش ادبیات تطبیقی

فصل دوم: طرز عمل و مبانی ادبیات تطبیقی

فصل سوم: تاریخچه و قهرمانان ادبیات تطبیقی

فصل چهارم: رشته‌ها و مباحث ادبیات تطبیقی

فصل پنجم: آینده‌های ادبیات تطبیقی

منابع و خوانش بیشتر دربارۀ ادبیات تطبیقی

واژه‌نامۀ فارسی به انگلیسی

واژه‌نامۀ انگلیسی به فارسی