معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نوام چامسکی را بی‌تردید باید یکی از تأثیرگذارترین و جنجالی‌ترین چهره‌ها در زبان‌شناسی سدۀ بیستم دانست. با توجه به دیدگاه‌های متناقضی که تاکنون دربارۀ چامسکی زبان‌شناس مطرح شده، ترسیم تصویری واقع‌نمایانه و متوازن از زبان‌شناسی چامسکیایی کاری ضروری و البته مخاطره‌آمیز است. در این کتاب هم زبان‌شناسی چامسکیایی و هم نظریه‌های رقیب آن بر اساس برنامه‌های پژوهشی آنها توصیف شده‌اند.

این کتاب، کتابی کم‌مانند یا شاید بی‌مانند در تبیین بن‌مایه‌های نظری و سیر تحولات زبان‌شناسی چامسکیایی و رقیبان آن است و به خواننده دربارۀ نزدیک به چهار دهه تطور زبان‌شناسی زایشی، نگاهی تحلیلی و درکی ژرف می‌بخشد. نویسنده با رهیافتی نقادانه و استدلالی، با بهره‌گیری از منابع بسیار و با نقل‌قول‌های پرشمار از چامسکی و دیگر پژوهشگران همسو یا ناهمسو با او، روند پیدایش و دگرگونی زبان‌شناسی چامسکیایی، فرازوفرودها و کشاکش آن با نظریه‌های رقیب، همانندی‌ها و ناهمانندی‌ها میان آنها و نیز خاستگاه‌ها و هدف‌های هر یک را به‌خوبی بررسیده است.

کلیدی‌ترین مفهوم در این کتاب، مفهوم «برنامۀ پژوهشی» است که دلالت بر فرضیاتی دربارۀ چیستی زبان و چگونگی مطالعۀ آن دارد و نویسنده آن را بدیلی برای مفهوم «پارادایم» تامس کوهن در کتاب «ساختار انقلاب‌های علمی» گرفته و به اتکای آن نشان داده است که چگونه مراحل گوناگون نظریۀ چامسکیایی را می‌توان متعلق به یک برنامۀ پژوهشی واحد و منسجم دانست. او سپس برنامۀ پژوهشی زبان‌شناسی چامسکیایی را با برنامه‌های پژوهشی زبان‌شناسی پسابلومفیلدی، «دستور واژی ـ نقشی»، «دستور ساخت گروهی تعمیم‌یافته»، «دستور مونتاگیو» و «دستور ساخت گروهی هسته‌بنیان» مقایسه کرده و اهمیت آن را در مطالعۀ فراگیری زبان اول و دوم، فرگشت زبان، رشد زبان و تغییر و به‌کارگیری زبان بازنموده است.

در فصل اول خلاصه‌ای دربارۀ بستر پیدایش مفهوم «برنامۀ پژوهشی» در فلسفۀ علم ارائه شده است و آن را به شماری از موضوعات کانونی فلسفی همچون صدق و پیشرفت پیوند می‌زند. سپس در فصل دوم برنامۀ پژوهشی زبان‌شناسی چامسکیایی توصیف شده است. مزیت شروع بحث با زبان‌شناسی چامسکیایی این است که مستندترین برنامۀ پژوهشی تا به امروز است. نشان داده شده که هر یک از مراحل مختلف تکوین نظری زبان‌شناسی چامسکیایی را می‌توان به عنوان بخشی از یک برنامۀ پژوهشی واحد تفسیر کرد. در فصل سوم انقلاب چامسکیایی توصیف و تحلیل شده است؛ این انقلاب فرایندی بود که طی آن زبان‌شناسی چامسکیایی پدید آمد و در برابر نظریۀ پیش از خود، یعنی زبان‌شناسی پسابلومفیلدی، به جایگاه برتری دست یافت. در فصل چهارم تعدادی از رویکردهای بدیل در چارچوب دستور زایشی توصیف شده است. در اینجا یکی دیگر از مزیت‌های شروع بحث با زبان‌شناسی چامسکیایی آشکار می‌شود؛ زیرا تعریف هریک از آن رویکردها در نقطۀ مقابل زبان‌شناسی چامسکیایی قرار می‌گیرد. سرانجام در فصل پایانی کتاب شماری از حوزه‌های پژوهشی زبان‌شناسی بررسی می‌شود؛ حوزه‌هایی که دغدغۀ اصلی‌شان توصیف زبان نیست و نشان می‌دهد که این حوزه‌ها تا چه اندازه و چگونه می‌توانند با زبان‌شناسی چامسکایی درهم آمیزند.

برخلاف بسیاری از کتاب‌های مشابه در این موضوع، مباحث و تحلیل‌های نظری این کتاب کمتر متکی بر دقایق نحوی و ظرایف دستوری جملات انگلیسی است و نویسنده کوشیده بحث‌های زبانی را با پیرنگی فلسفی‌تر و در لایه‌هایی عمیق‌تر و نظری‌تر دنبال کند و جر در معدود موارد گریزناپذیر، به تحلیل مصادیق نحوی و شواهد زبان انگلیسی روی نیاورده است و همین ویژگی را باید وجه امتیاز و مایۀ برتری این کتاب بر نظایر آن دانست؛ زیرا به موجب آن، گسترۀ مخاطبان کتاب از محدودۀ دانشجویان و محققان زبان‌شناسی فراتر رفته و البته ترجمه‌پذیری کتاب و امکان انتقال صحیح محتوای اصلی آن به زبان‌های دیگر و از جمله زبان فارسی افزایش یافته است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجم

درآمد

فصل اول: برنامه‌های پژوهشی

فصل دوم: برنامۀ پژوهشی زبان‌شناسی چامسکیایی

فصل سوم: انقلاب چامسکیایی

فصل چهارم: برخی رقیبان امروزی

فصل پنجم: جنبه‌هایی از رشد و به‌کارگیری زبان

منابع

واژه‌نامۀ فارسی به انگلیسی

واژه‌نامۀ انگلیسی به فارسی

نمایۀ نام‌ها

نمایۀ موضوعی