معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تقی ارانی در 18 اردیبهشت 1316 در منزلش در تهران توسط پلیس رضاشاه دستگیر شد. شنبه بود، روزی که ادارات من‌جمله وزارت صنایع پس از تعطیلی جمعه کار خود را از سر می‌گرفتند. او با مادر و خواهر کوچکش که هفده‌ساله بود، زندگی می‌کرد. گماشته‌ای داشتند که چهل و اندی سن داشت و بیش از بیست سال بود که در منزل آنها کار می‌کرد. خواهران دیگر ارانی ازدواج کرده بودند و به سبب شغل همسرشان در جنوب زندگی می‌کردند.

ارانی در سال 1280 در تبریز متولد شده و تا ده‌سالگی آنجا به سر برده بود. سپس با مادر و دو خواهر کوچکش به تهران آمده بود؛ یعنی قبل از شروع جنگ جهانی اول (1293 ـ 1297) که به غرب ایران به‌ویژه آذربایجان و تبریز که مرکز ایالت بود، هم کشیده شده بود. او پس از اتمام دورۀ دبیرستان وارد مدرسۀ طب شد که دوره‌ای دوساله بود و پس از اتمام این دوره (مرداد سال 1301) راهی برلین شد. شش‌سال و نیم در برلین ماند؛ در اوج رونق جمهوری وایمار که پس از فروپاشی سلطنت در آلمان در خاتمۀ جنگ اول پایه‌گذاری شده بود؛ دورانی که ایران با سقوط قاجار و ظهور پهلوی دستخوش تغییر سلسله بود. در این دوران ارانی به دستا‌وردهای چشمگیری در علوم پایه (فیزیک و شیمی)، روان‌شناسی و شرق‌شناسی نایل آمد و با شخصیت‌های بارزی در این زمینه‌ها و حیات سیاسی جمهوری وایمار از نزدیک آشنا شد. با وجود این در دی 1307 به‌ناچار برلین را ترک کرد؛ زیرا درگیر فعالیت‌های سیاسی شده بود. گرچه این فعالیت‌ها علنی نبودند؛ اما شک و شبهه نسبت به او تقویت و به اخراج از آلمان تهدید شده بود. دولت آلمان برای حفظ روابط تجاری با ایران که رو به رشد بود، از تبانی با سفارت ایران و تعقیب مخالفین نظام در خاک آلمان رویگردان نبود. ارانی برای رفع شک و شبهه داوطلبانه به ایران بازگشت و برای مدت پنج‌سال زندگی آرامی داشت که حول فعالیت‌های حرفه‌ای‌اش می‌چرخید. حال که بیش از هشت سال از بازگشت او به وطن می‌گذشت و شهرتی هم به‌هم زده بود، از جمله احراز سمت معاونت وزارت صنایع، خود را در مخمصه می‌یافت؛ انگار با یک دور قمری به نقطۀ اول بازگشته بود.

این کتاب در واقع سفرنامه است؛ روایت دورانی که یک قرن با ما فاصله دارد. در این کتاب از خلال زندگی تقی ارانی به میراث نظری‌اش پی می‌بریم که سه بعد دارد؛ بعد اول مربوط است به مفهوم اراده که مفهومی روان‌شناسی و تحت تأثیر نظریۀ ویلهلم وونت؛ بعد دوم عاملی است که سبب می‌شود اعمال ما هوشمندانه باشند و از آنجایی که عزم به عمل منتهی می‌شود، ارانی اساس را بر نقش تعیین‌کنندۀ قدرت منطق و استدلال می‌گذارد و بعد سوم را که نحوۀ بروز این منطق در حیطه‌های مختلف فعالیت انسانی است، مطرح می‌کند. به نظر ارانی فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی تجلی منطق دیالکتیک‌اند و همین منطق در قلمرو علوم انسانی به‌ویژه فلسفۀ اجتماعی و سیاسی متجلی می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت

قدردانی

پیش‌گفتار

فصل اول: دستگیری (1316)

فصل دوم: تبریز (1280 ـ 1291)

فصل سوم: تهران (1291 ـ 1301)

فصل چهارم: برلین (1301 ـ 1307)

فصل پنجم: ممارست در علوم آلمان

فصل ششم: شرق‌شناسان آلمان

فصل هفتم: تلاش در شرق‌شناسی

فصل هشتم: چشم‌انداز روان‌شناسی

فصل نهم: خودآموخته در روان‌شناسی

فصل دهم: آغاز فعالیت سیاسی

فصل یازدهم: تأملات سیاسی

فصل دوازدهم: بازگشت، دوران آرام (1308 ـ 1312)

فصل سیزدهم: دوران ناآرام (1313 ـ 1315)

فصل چهاردهم: بازی ژئوپولیتیک

فصل پانزدهم: پایان زندگی (1316 ـ 1318)

فصل شانزدهم: میراث تقی ارانی

منابع خارجی

منابع فارسی

تصاویر

نمایه