معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بررسی نقش همۀ اقشار جامعه و نه‌تنها طبقۀ حکام و سیاست‌مداران، در رویدادها و جریان‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تأثیرپذیری از آنها، از موضوعات مورد بحث در حوزۀ تاریخ اجتماعی است. برهۀ تاریخی زندگی سید کلاردشتی آبستن وقایع و رویدادهای مهم و سرنوشت‌سازی برای ایران و حتی جهان، چون ظهور جریان‌های نوظهور بابیه و بهائیه، قتل ناصرالدین شاه، جنبش مشروطه و جنگ جهانی اول بود. از لابلای اسناد، عکس‌ها و مدارک مشخص می‌شود که سیدمحمد کلاردشتی را باید نخستین شخصیت از بزرگان اهل حق شناخت که بین دولت‌مردان و عرفا و فعالان اجتماعی حضور داشته و در بیان آراء و عقاید اهل حق و تبیین آن اقدام نموده است که در آثار مینورسکی و عکس‌های برجای‌مانده از ایشان با عنوان «رهبر طایفۀ اهل حق» مشهود است.

از تاریخ دقیق تولد سید میرزامحمد کلاردشتی اطلاع چندان دقیقی در دست نیست. نام پدرش را سیداسماعیل از نوادگان خان الماس‌خان از فرزندان حضرت محمدبیگ و از اعقاب سیدمحمد بن فلاح مشعشعی گفته‌اند. بر اساس برخی گفته‌ها، تولد او به سال 1264 قمری بوده است.

در فصل نخست کتاب با توجه به آنکه سید میرزا محمدکلاردشتی از سادات اهل حق سرسپردۀ خاندان آتش‌بگی بوده است، به اختصار دربارۀ تاریخچۀ ایل آتش‌بگی و مسلک اهل حق سخن گفته شده است. ÷

در ربیع‌الاول سال 1309 قمری، خبر درگیری و شورشی در کلاردشت به رهبری یکی از سادات اهل حق آتش‌بگی به نام سید میرزامحمد به دربار قاجار رسید. خبرها حاکی از قتل تعدادی از مردم و سبحان‌قلی‌خان سرکردۀ ایل خواجوند در استرآباد به دست شورشیان بود. در فصل دوم با استفاده از اسناد نویافته و اطلاعات موجود در منابع دست‌اول به بررسی و تحلیل قیام کلاردشت پرداخته شده است. نویسنده کوشیه با امانت‌داری و به‌دور از جانب‌داری و پیش‌داوری، با کنار هم‌گذاشتن اطلاعات ناقص و پراکندۀ اسناد و منابع، تصویری روشن‌تر از این واقعۀ تاریخی و زندگی سید کلاردشتی ارائه دهد.

با توجه به شدت عمل حکومت در برخورد با سید و همراهانش و همچنین سابقۀ دولت در مقابله با جنبش‌ها و حرکت‌های مشابه، انتظار می‌رفت سید در مقام رهبر شورش کلاردشت به اشد مجازات محکوم شود؛ اما او تنها به توقیف در تهران محکوم شد. احتمالاً سخنان سید و دفاعیه‌ای که در مقابل شاه انجام داده بود، بی‌تأثیر در این حکم نبود. فصل سوم به بررسی حضور سید کلاردشتی در تهران با توجه به اسناد اختصاص دارد.

در پیوست نخست، اسناد مرتبط با واقعۀ کلاردشت و زندگی سید کلاردشتی آورده شده است. پیوست دوم اختصاص به بیان گزیدۀ کتب و منابع مورد استفاده دارد. در پیوست سوم تصاویری از هنر سوزن‌دوزی سید کلاردشتی آورده شده و آخرین پیوست دربرگیرندۀ عکس‌هایی از سید کلاردشتی است.

از نکات قابل توجه در این تک‌نگاری، افزون بر ارائۀ داده‌هایی دربارۀ واقعۀ کلاردشت و زندگی سید کلاردشتی، وجود اطلاعاتی ـ هرچند اندک ـ دربارۀ واکنش پیروان اهل حق به عنوان بخشی از جامعه، به وقایع و جریان‌های سیاسی، مذهبی و اجتماعی جاری در دورۀ مورد بحث است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مؤلف بر چاپ دوم

پیش‌گفتار مؤلف بر چاپ اول کتاب

فصل اول: معرفی مسلک اهل حق

فصل دوم: شرح قیام سیدمحمد کلاردشتی در سال 1309 قمری

فصل سوم: سید میرزامحمد کلاردشتی در تهران

پیوست 1:

الف) نامه‌های حکومتی

ب) نامه‌های سید میرزامحمد کلاردشتی

ج) اسناد برجای‌مانده از طوایف اهل حق و سید حیدر بن سلیمان (جانشین سید محمدحسن‌آقا) خطاب به ایل شاملو

د) اسناد مربوط به وضعیت مالی و معیشتی سید کلاردشتی در دت حضور در تهران

هـ) اسناد مربوط به آرامگاه و وراث سید میرزامحمد کلاردشتی

پیوست 2: گزیدۀ کتب و منابع مورد استفاده

پیوست 3: هنر سوزن‌دوزی سیدمحمد کلاردشتی

پیوست 4: عکس‌ها و تصاویر

منابع و مآخذ

نمایه