۵۲۵
۲۲۶
آشنایی با معنی‌شناسی صوری

آشنایی با معنی‌شناسی صوری

پدیدآور: کورش صفوی ناشر: علمیتاریخ چاپ: ۱۴۰۱مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۵۰۰شابک: 9ـ521ـ404ـ964ـ978 تعداد صفحات: ۴۹۸

خلاصه

این کتاب درسنامه‌ای مقدماتی است که به آموزش مبانی معنی‌شناسی صوری برای مخاطبان فارسی‌زبان می‌پردازد. مطالب این نوشته به گونه‌ای انتخاب شده‌اند که بتوانند برای دانشجویان رشتۀ زبان‌شناسی قابل درک باشند و علاقمند به مباحث منطقی را گام به گام به پیش ببرند و به هدف اصلی خود برسانند.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

منطق‌دانان معنی‌شناسی را در کلیت خود، مطالعۀ چگونگی انتقال اطلاعات جهان واقعیت‌های اطراف انسان از طریق زبان می‌دانند. اینکه چنین تعریفی تا چه میزان قابل قبول است، به نگاه ما به زبان و به‌ویژه معنی بازمی‌گردد. اگر خودمان را از فضای زبان‌شناسی دور کنیم و با نگرش یک منطق‌دان به زبان بنگریم، این تعریف چندان هم نامقبول نیست.

این کتاب درسنامه‌ای مقدماتی است که به آموزش مبانی معنی‌شناسی صوری برای مخاطبان فارسی‌زبان می‌پردازد. مطالب این نوشته به گونه‌ای انتخاب شده‌اند که بتوانند برای دانشجویان رشتۀ زبان‌شناسی قابل درک باشند و علاقمند به مباحث منطقی را گام به گام به پیش ببرند و به هدف اصلی خود برسانند. نویسنده همچون همیشه از زبانی ساده برای طرح مطالبی بهره گرفته است که در نوع خود بسیار پیچیده‌اند؛ نمونه‌های متعدد به زبان فارسی این درسنامه را به نوشته‌ای قابل فهم و بومی مبدل کرده است.

فصل نخست کتاب به طرح نکاتی اختصاص داده شده که معلوم کنند پیدایش چنین شیوه‌ای در مطالعۀ «معنی» به چه دلیل یا دلایلی بوده است. فصل‌های بعدی این کتاب به گونه‌ای تنظیم شده‌اند که ساده‌ترین مسیر تعبیر مطالب را در اختیار مخاطب قرار دهند. خوانندۀ این کتاب دانشجویی در نظر گرفته شده که با مبانی معنی‌شناسی در زبان‌شناسی آشناست و صرفاً به دنبال آن است که از چیزی به نام «معنی‌شناسی صوری» سر درآورد.

در فصل دوم کتاب به پیشینۀ مطالعات معنی‌شناسی صوری پرداخته شده است. مشکل عمدۀ دانشجویان زبان‌شناسی با تعبیر معنی‌شناسی صوری، صرفاً به علایمی بازمی‌گردد که منطق‌دانان در مطالعات خود به کار می‌برند. این علامت‌ها و شیوۀ خواندن‌شان باید به کمک نمونه‌های متعددی توضیح داده شوند تا برای مخاطب قابل فهم باشد. در چند فصل بعدی به این نشانه‌ها پرداخته شده است. در فصل سوم به معرفی «نظریۀ مجموعه‌ها» پرداخته شده است. این نگرش در منطق ریاضی متولد شده و سابقۀ شکل‌بندی امروزی‌اش به سال‌های دهۀ 1870 میلادی بازمی‌گردد. پس از معرفی نظریۀ مجموعه‌ها و علامت‌های قراردادی‌اش، در فصل چهارم نویسنده به سراغ فرآیند «استنتاج» رفته است؛ استنتاج یعنی نتیجه‌گیری از اطلاعاتی که از پیش در اختیارمان قرار دارد. در فصل پنجم یکی از سطوح تحلیل استنتاج‌ها بررسی شده که عبارت است از منطق جمله‌ها و منطق محمول‌ها در فصل ششم بررسی شده است.

در فصل هفتم به منطق موجهات پرداخته شده که باید بتواند نمونه‌هایی را نیز بررسی کند و به تعیین ارزش صدق این دسته از جمله‌ها بپردازد. دستور مقوله‌ای موضوعی است که در فصل هشتم بدان پرداخته شده است؛ این دستور به نوعی دستور زبان اشاره دارد که مبتنی بر منطق است. این دستور در سال‌های میانی دهۀ 1930 به همت دو منطق‌دان لهستانی یعنی استانیزلاو لژنیوسکی و کاژیمیر آیدوکیویچ معرفی شده است.

در هشت فصل ابتدایی کتاب نویسنده کوشیده نکاتی را معرفی کند که دانستن‌شان برای مطالعۀ بقیۀ نوشتار کتاب ضروری‌اند. از فصل نهم کتاب به مطالبی اشاره شده که ارتباط مستقیمی با معنی‌شناسی صوری دارند. در فصل نهم به نظریۀ معنایی پرداخته شده است که قرار است معنی‌شناسی صوری بر مبنای آن به تحلیل زبان طبیعی بپردازد. در فصل دهم با عنوان «نظریۀ الگو» نمونه‌هایی مرور شده که برخی نارسایی‌های معنی‌شناسی صوری را برطرف می‌کنند. فصل یازدهم اختصاص به بررسی «نظریۀ گونه» دارد که بر اساس آرای موتاگیو شکل گرفته است. در این نظری به تعدادی گونۀ معنایی سروکار داریم که قرار است متناظر مقوله‌هایی نظیر گروه اسمی، جمله و ... در نحو باشند.

در کلیت امر «عملگر» ابزار یا فرایندی است که عملی را انجام می‌دهد. «عملگر لامبدا» در اصل یک عملگر است؛ یعنی به زبان ساده قرار است عملی را انجام دهد. فصل دوازدهم اختصاص به بررسی این عملگر دارد. در فصل سیزدهم به استلزام پرداخته شده است. اگر تعریف استلزام را در منطق مورد توجه قرار دهیم و پای تعیین ارزش صدق را به میان بکشیم، آن‌گاه می‌توانیم پیش‌انگاری و غیره را در قالب روابط مفهومی در سطح جمله در یک فصل به بحث بگذاریم.

یکی از پیچیده‌ترین مسائلی که در مطالعۀ زبان ما را درگیر خودش می‌کند، «زمان» است؛ مسلما زمان را می‌توان واقعیتی فیزیکی فرض کرد و به کمک فیزیک آن را توضیح داد. در فصل چهاردهم این مسئله بررسی شده است. فصل پانزدهم اختصاص به بررسی مسئلۀ «جهان‌های ممکن» دارد. بحث دربارۀ جهان‌هایی غیر از جهان‌ واقعیت اطراف‌مان سابقه‌ای طولانی دارد. این نگرش از هیئت بحث دربارۀ جهان‌های آرامانی به‌تدریج، از باورهای متافیزیکی به مباحث فلسفی و سپس منطق راه می‌یابد و با قالبی دقیق و ریاضی‌وار سر از معنی‌شناسی صوری درمی‌آورد.

معنی‌شناسی مفهومی، حشو، معنی‌شناسی پویا، خرجمله‌ها، معنی‌شناسی نقص در تعبیر و وضعیت گزاره‌ها موضوعاتی هستند که در فصول پایانی این کتاب بررسی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل 1: پیش‌زمینه

فصل 2: پیشینۀ مطالعات

فصل 3: نظریۀ مجموعه‌ها

فصل 4: استنتاج

فصل 5: منطق جمله‌ها

فصل 6: منطق محمول‌ها

فصل 7: منطق موجهات

فصل 8: دستور مقوله‌ای

فصل 9: نظریۀ معنایی

فصل 10: نظریۀ الگو

فصل 11: نظریۀ گونه

فصل 12: عملگر لامبدا

فصل 13: استلزام

فصل 14: زمان

فصل 15: جهان‌های ممکن

فصل 16: معنی‌شناسی مفهومی

فصل 17: حشو

فصل 18: معنی‌شناسی پویا

فصل 19: خرجمله‌ها

فصل 20: معنی‌شناسی نقص در تعبیر

فصل 21: وضعیت گزاره‌ها

کتاب‌نامه

واژه‌نامۀ فارسی ـ انگلیسی

واژه‌نامۀ انگلیسی ـ فارسی

نمایه

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

منابع مشابه بیشتر ...

واژه

واژه

کورش صفوی

در این کتاب نویسنده به دنبال آن است تا معلوم کند پدیده ای به نام واژه در مطالعۀ زبان تا چه میزان غیر

فرهنگ توصیفی فلسفۀ زبان

فرهنگ توصیفی فلسفۀ زبان

کورش صفوی

قصد نویسنده این بوده که مهم‌ترین اصطلاحات متداول در فلسفۀ زبان را برای زبان‌شناسان معرفی کند. برای ر