معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از وجوه کنایه‌آمیز شهرت هگل این است که او را هم‌زمان پدر تاریخ هنر و مبشر پایان هنر می‌دانند. ادعای گرچه اغراق‌آمیز نخست، جایگاه مشخصی در رشتۀ تاریخ هنر به هگل بخشیده است که برخی او را آغازگر آن می‌دانند. اما دعوی پایان هنر ـ نظریۀ معروف پایان هنر ـ اوست که به وجه کنایه‌آمیز دیگری، ضامن بقای فلسفۀ هنر هگل در حوزۀ زیباشناسی شده است. جنبه‌های تحریک‌آمیز و نامعقول این ادعا بر بسیاری گران آمده و به سوءتفسیرهای گسترده و گاه پرخاشگرانه انجامیده است. نسل‌های پیاپی از محققان هگل با این معمای گیج‌کننده رویارو بوده‌اند. به بیان دیگر فیلسوفان تحلیلی و قاره‌ای و نیز نظریه‌پردازان هنر پیوسته با فلسفۀ هنر هگل دست‌وپنجه نرم کرده‌اند. این فلسفه بستر مناسبی برای تبیین پربار آرتور دانتو از هنر معاصر فراهم آورده است، از حاضرآماده‌های اندی وارهول گرفته تا هنرمندانی بیگانه با سلیقۀ هگل همچون یوکو اونو و دیمن هرست.

هگل نظریۀ زیباشناسی خود را در سه بخش اصلی درس‌گفتارهایی دربارۀ هنر زیبا مطرح کرده و طی این روند از دو منظر متفاوت به هنر نگریسته و حجم دلهره‌آوری از جزئیات عرضه کرده است. نخستین هدف این کتاب ترسیم کلیت همین مسیر است. تحقیقات مرتبط با فلسفۀ هنر هگل در دهه‌های اخیر پیوسته رو به رشد بوده، اما هیچ‌یک کلیت اندیشۀ او را لحاظ نکرده است. استدلال نویسنده بر این است که فلسفۀ هنر هگل و از جمله ادعای او دربارۀ پایان هنر درک نخواهد شد، مگر در سایۀ کلیت اندیشه‌های او.

به این ترتیب دو هدف کلی این کتاب عبارت است از تشریح رابطۀ زیباشناسی هگل با فهم ایدئالیسم او و تنویر معانی سخنان هگل در بحث پایان هنر. برای تهمید این اهداف در آغاز دربارۀ هر دو موضوع مطالبی گفته شده، سپس زمینۀ تاریخی مباحث هگل دربارۀ هنر اجمالاً مرور و منابع او معرفی شده است.

دومین بدفهمی از فلسفۀ هنر هگل که این کتاب داعیۀ رفع آن را دارد، عبارت است از تأکید مضاعف و گاه حتی انحصاری بر دعوی اصلی مطرح در بخش دوم زیباشناسی هگل. او در بخش دوم شرح می‌دهد که چگونه صورت‌های جزئی هنر یا آنچه گاه آن را جهان‌بینی‌ها می‌نامد، از هنر سمبولیک به هنر کلاسیک به هنر رمانتیک تحول می‌یابد. هگل در هر مرحله توضیح می‌دهد تمدن‌ها چگونه خودشان را بیان می‌کنند.

هدف دیگر این کتاب تعیین جایگاه هگل در مباحثات گسترده‌تر معطوف به هنر در روزگار حیات اوست. غالباً از تقابل نظریۀ هگل و نظریۀ کانت و اختلاف‌نظرهای او با نویسندگان رمانتیک اولیه به‌تفصیل بحث می‌کنند. اما سایر پیوندهای هگل با زمینۀ تاریخی مغفول می‌ماند و حاصلش نگاهی منقبض به تأثیرات هگل و نگرشی منبسط به اصالت اوست. مباحثات دربارۀ این محیط غنی همچنان ادامه دارد، اما در این کتاب گرایش‌های فکری حاکم بر دورۀ حیات هگل اجمالاً مرور شده است.

به طور کلی این کتاب شرح جامعی است بر زیباشناسی هگل در پرتو ایدئالیسم فلسفی او. هنر در کنار دین و فلسفه یکی از اجزای مقوم فلسفۀ هگل و از مضامین محوری اندیشه‌های اوست. بخش نخست این کتاب مفاهیم بنیادی زیباشناسی هگل و خاستگاه‌های ایدئالیستی آنها را شرح می‌دهد. بخش دوم می‌پردازد به ایضاح آرای هگل دربارۀ تکوین تاریخی هنرها در قالب تسلسل سه صورت جزئی سمبولیک، کلاسیک و رمانتیک. بخش سوم اختصاص دارد به معرفی نظام هنرهای منفرد بر اساس ویژگی‌هایی که هگل برای هر یک از آنها برشمارد. تحول تاریخی هنرها در این نظام بر مبنای گسترش نقش سوبژکتیویته در آنها تبیین می‌شود.

مالند در شرح نظریۀ مناقشه‌برانگیز «پایان هنر» می‌کوشد برداشت‌های سطحی از این نظریه را نقد و نسبت آن را با فلسفۀ روح هگل برجسته کند. به این ترتیب صورت‌های جزئی سه‌گانۀ هنر و هنرهای منفرد در فرایندی دیالکتیکی مضمحل و به سطح مفهومی بالاتری مرتفع می‌شوند. افزون بر اضمحلال دیالکتیکی هنرها، شرایط نامساعد تاریخی نیز مسبب زوال تدریجی آنهاست. نویسنده با بررسی موشکافانۀ زمینه و زمانۀ شکل‌گیری اندیشه‌های زیباشناختی هگل، دلایل باور او به غروب امر روحانی و طلوع امر مادی در هنرها را تبیین و علل افول آفرینش‌های بزرگ هنری را تحلیل می‌کند و با این وجود نشان می‌دهد که این افول مبین رسیدن به آستانۀ هنر مدرن است.

فهرست مطالب کتاب:

سپاس‌گزاری

اختصارات

مقدمه: ابعاد و اهمیت زیباشناسی هگل

بخش اول: هنر و ایده

1. حقیقت و زیبایی: هنر به‌منزلۀ نمود حسی ایده

بخش دوم: صورت‌های جزئی امر

2. هنر سمبولیک: امر الهی بعید

3. هنر کلاسیک: امر الهی تن‌یافته

4. هنر رمانتیک: امر الهی انسانی

5. اضمحلال و آیندۀ هنرهای جزئی

بخش سوم: نظام هنرهای منفرد

6. بیرونیت به‌منزلۀ سمبول: معماری

7. فردیت تن‌یافته: مجسمه‌سازی

8. سوبژکتیویته در اعتزال: نقاشی

9. صدای احساس: موسیقی

10. زبان تخیل درونی: شعر

11. آشتی تن‌یافته: ژانرهای شعری و پایان هنرهای منفرد

جمع‌بندی: تجربۀ زیباشناختی و آیندۀ هنر

واژه‌نامه

منابع

نمایه