معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هنر نگارگری آیینه‌ای است تابناک که بخش بزرگی از سیمای فرهنگی ایران را می‌توان در آن به تماشا نشست. آمیزه‌ای از تصویر و تصور که نماد و نمود همگامی ادبیات پرفروغ پارسی با هنر نقاشی است. این هنر با آنکه ریشه‌های باستانی دارد، شکفتگی آن در پیوند با جهان‌بینی و عرفان ژرف اسلامی پدید آمد و در عهد تیموری و صفوی به بالندگی نهایی رسید که جلوه‌های آن هنوز چشم جهانیان را خیره می‌سازد. ولی پس از دوران صفوی دچار رکود و خودگی گردید و در عهد قاجار با هجوم هنر اروپایی به گوشۀ عزلت خزید و از میدان به در شد. اما در روزگار کنونی بار دیگر به گسترۀ جامعه بازگشته و گونه‌ای نوزایی و تجدید حیات را تجربه می‌کند. این کتاب تلاشی است برای زدودن غبار از چهرهۀ هنرمندی که عامل اصلی این نوزایی بوده است.

نویسنده در این کتاب نشان می‌دهد که نگارگری معاصر بیش از همه وام‌دار کوشش‌های دلسوزانۀ هنرمندی ذوفنون به نام حسین طاهرزادۀ بهزاد است. میهن‌دوستی خلاق با شخصیتی چندوجهی و سیال که نیاز زمان و زمانۀ خود را به‌درستی درک می‌کرد. او که دوران جوانی را در کوران حوادث سیاسی معطوف به انقلاب مشروطیت گذراند، در هنگامۀ استبداد صغیر محمدعلی شاهی اسلحه به دست گرفته، دلاورانه از کیان انقلاب و آزادی دفاع کرد؛ همین فعالیت‌ها او را مجبور به مهاجرت نمود. در سال‌های دوری از وطن به فراگیری علم و دانش پرداخته، پایه و مایۀ خویش را برکشید؛ آن‌گاه با اندوخته‌ای گرانسنگ به دامان میهن بازگشت و داشته‌هایش را به پای مردم نثار کرد.

سال‌های حیات حسین طاهرزاده بهزاد (1266 ـ 1341 ش) روزگاری است پرتب‌وتاب که جامعۀ ایران تحولات سریع و عظیمی را در وجوه مختلف زیست اجتماعی و فرهنگی خود تجربه می‌کند. زندگی و عملکرد طاهرزاده نیز تابعی از این فرازوفرود است. او در عمر خود دو سلسلۀ پادشاهی، شش پادشاه، یک انقلاب اجتماعی بزرگ در داخل کشور خویش (انقلاب مشروطه)، یک انقلاب بلشویکی در همسایۀ شمالی ـ که سال‌هایی را آنجا زیست ـ یک انقلاب جمهوری‌خواهانه در همسایۀ غربی ـ عثمانی که دو دهه از عمر خود را آنجا گذراند ـ و دو جنگ جهانی را تجربه کرده است.

در فصل نخست کتاب تصویری از قوس زندگی و وقایع حیات طاهرزاده ترسیم شده است و در ادامۀ کتاب میراث معنوی و هنری او بررسی شده است.

طاهرزاده در طول عمر پربارش میراث معنوی و هرنی چشمگیری را برجای نهاده است. وی در مقاطع مختلف زندگی با توجه به شرایط حاکم، وجوهی متفاوت از توانایی‌های شخصیت خویش را ارائه داده، گاهی در قامت مبارز فرهنگی و مهاجر سیاسی، گاهی در نقش مدیر دولتی، گاهی معلم و آموزگار هنر و زمانی طراح و نقاش و گاهی آمیزه‌ای از همۀ اینها. مدرسۀ صنایع قدیمه یا همان «هنرستان عالی هنرهای ملی» در میان میراث معنوی برجای‌مانده از او جایگاه ویژه‌ای دارد. در فصل دوم کتاب میراث معنوی طاهرزاده بررسی شده است که در خلال آن چگونگی تشکیل، تاریخچه و اهداف مدرسۀ فوق نیز بررسی شده است.

با توجه به توانایی‌های متعدد و تجارب گوناگون و زندگی پرتحرک و مهاجرت‌های طاهرزاده، انتظار می‌رود آثار متنوعی از او به یادگار مانده باشد؛ اما به چه تعداد و در کجا؟ چه تعداد از این آثار امروزه در دست است و در کدام مراکز دولتی یا خصوصی نگهداری می‌شوند؟ عدد 400 به مجموعۀ تولیدشده در ایران پس از سال 1308 اشاره دارد یا آثار سال‌های حضور هنرمند در استانبول یا برلین یا تفلیس را هم شامل می‌شود؟ آیا در چنین شمارگانی هر کتاب مصور یک اثر به حساب آمده یا تعداد نقاشی‌های آن برشمرده‌ شده‌اند؟ پاسخ به این سؤالات و دسترسی به تمام آثار هنرمند تقریباً ناممکن است. اما در فصل سوم در حد امکان کوشیده شده میراث هنری طاهرزاده شناسایی شده و با ثبت دقیق ویژگی‌ها، دسته‌بندی و در این مجموعه معرفی شوند.

طاهرزاده پیش از آنکه به سال 1308 شمسی به ایران بازگردد، حدود پانزده سال در مدرسه صنایع ظریفه و مدرسة الخطاطین استانبول تدریس کرده بود. بی‌تردید در دستاورد هنری مکتب نگارگری تهران، نقش طاهرزاده مهم‌ترین است؛ نسل اول نگارگرانی که مستقیم از وجود طاهرزاده بهره برده و متأثر از دیدگاه‌های هنری او بوده‌اند، سهم بیشتری در احیا و تکوین نگارگری معاصر دارند. در فصل پایانی برخی از مهم‌ترین شاگردان و پیروان طاهرزاده معرفی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

سپاس‌گزاری

مقدمه

هنر برتر از گوهر آمد پدید

سرآغاز

فصل اول: تصویری از زندگی هنرمند

فصل دوم: میراث معنوی طاهرزاده بهزاد

فصل سوم: میراث هنری طاهرزاده بهزاد

فصل چهارم: شاگردان و پیروان طاهرزاده بهزاد

منابع

چکیدۀ انگلیسی