معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اسلاوی ژیژک در سال‌های آغازین قرن بیست‌ویکم شهرت یافت. در آن مقطع و از زمان انتشار اثری که برای موفقیتی ناگهانی برایش به همراه داشت، یعنی «ابژۀ والای ایدئولوژی» ده سالی می‌شد که او در برخی محافل آکادمیک انگلیسی‌زبان به شخصیتی بسیار مطرح بدل شده بود. با این حال پس از آرامش نسبی دهۀ 1990، هنگامی که رویدادهای سیاسی در ایالات متحده و اطراف و اکناف جهان بار دیگر صورتی اضطراری به خود گرفتند، ژیژک رفته‌رفته به‌گونه‌ای متفاوت شهرت یافت. در پی پاسخ مشهورش به حملات یازده سپتامبر «به برهوت امر واقعی خوش آمدید»، ژیژک بیش از آنکه شخصیتی دانشگاهی مشهور باقی بماند، به روشنفکر حوزۀ عمومی بدل شد؛ کتابی که متشکل بود از رشته‌جستارهای سیاسی تقریباً دربارۀ هر مسئله‌ای که عاجل می‌نمود و به‌تقریب در هر رسانه‌ای که ممکن بود. در نتیجۀ جلب توجهات فزایندۀ عموم به سوی او، در سال‌های اخیر شاهد انتشار شرح‌های متعددی دربارۀ اندیشۀ او هستیم که این کتاب یکی از آن موارد است.

علاقۀ ژیژک به الهیات به موازات گسترش آوازه‌اش فزونی یافته است. درگیری جدی او با الهیات با «سوژۀ حساس» (1999) آغاز شد که در آن فصلی کامل را به پاسخی انتقادی به کتاب «پل قدیس: بنیاد کلی‌گرایی» آلن بدیو اختصاص داد. در سال‌هایی پس از آن او دست‌کم سه کتاب دربارۀ مسیحیت نوشت: مطلق متزلزل» (2000)، «دربارۀ باور» (2001) و «عروسک و کوتوله» (2003) و همچنین شاهکار خودخواندۀ او یعنی «منظر پارالاکسی» (2006) دربرگیرندۀ فصلی مشبع و بسیاری فرازهای مطول دیگر است که به الهیات می‌پردازند.

هدف این کتاب تبیین داوهای این برنهاد است: برزیدن الهیاتی ماتریالیستی در کار ژیژک دقیقاً متضمن چیست و چه چیز او را به سوی الهیات کشانده و کار او چه معنایی برای متألهان ممکن است داشته باشد.

بخش عمدۀ این کتاب به مرور کلی اندیشۀ ژیژک، از «ابژۀ والای ایدئولوژی« گرفته تا «منظر پارالاکسی» اختصاص می‌یابد که توأم است با تمرکزی ویژه بر فهم و زمینه‌مندسازی چرخش او به سوی الهیات در سیر کاری‌اش. فارغ از رویکرد منحصربه‌فرد و نامتعارف ژیژک در ساماندهی یک متن، مانع اساسی در برابر فهم او، حس پریدن در میان یک مکالمه است؛ مکالمه‌ای بسیار طولانی و پیچیده. ژیژک خصوصاً در «عروسک و کوتوله» تا حدی تلاش می‌کند به خوانندگان کمک کند برخی مفاهیم محوری او را دریابند؛ اما فرازهای ایضاحی بیش از آنکه حقیقتاً توضیح باشند، خلاصه‌سازی مطلب‌اند و اثر کلی آنها تشدیدکردن سردرگمی است.

این کتاب به دو بخش با حجم‌های نامساوی تقسیم می‌شود. بخش اصلی متشکل از چهار فصل است که در آنها با ترتیبی کمابیش گاه‌شمارانه آثار ژیژک بررسی کرده و به دنبال آن فصلی فرجامین است که در آن پاسخ‌های الهیاتی داده‌شده به دورۀ اولیۀ کار ژیژک ارزیابی شده است؛ دوره‌ای که طی آن او بر پروراندن صورتی نو از نقد ایدئولوژی مبتنی بر نظریۀ روان‌کاوانۀ ژاک لکان متمرکز بوده است. در فصل دوم تحلیل نویسنده از سرکردن با امر منفی را پی گرفته و آن را همچون «لولایی» میان دوره‌های متقدم و میانی کار ژیژک در نظر گرفته است. ژیژک در این دوران که لیبرالیسم را رد کرده، هنوز به هیچ موضع سیاسی محصلی نرسیده است. در هر دو فصل نخست افزون بر دست‌دادن گزارشی از مسیری که ژیژک را به الهیات رهنمون می‌سازد، مفاهیمی اساسی معرفی و توضیح داده شده که بدون آنها آثار ژیژک را نمی‌توان به‌درستی فهمید.

فصل سوم با ملاحظۀ دو فراز از آثار متقدم‌تر ژیژک آغاز می‌شود که به زعم نویسنده، پیشاپیش خبر از چرخش او به سوی الهیات می‌دهند و سپس به سراغ مواجهۀ ژیژک با بدیو در «سوژۀ حساس» می‌رود. عمدۀ علاقۀ ژیژک به بدیو ناظر بر نظریۀ رخداد حقیقت اوست که ارائه‌دهندۀ امکان شالوده‌ریزی سیاستی است که چیزی به غیر از «همان چیز سابق» باشد. باقی این فصل سه کتاب ژیژک دربارۀ مسیحیت را در قالب کوشش‌های پیاپی او برای پروراندن نظریۀ رخداد حقیقت بدیل مختص به خودش، از خلال قرائتی بدیل از پیدایش مسیحیت تفسیر می‌کند.

فصل چهارم به «منظر پارالاکسی» اختصاص یافته که جامع‌ترین کوشش ژیژک برای بناکردن نظام متافیزیکی کاملی بوده است. گرچه هدف او دفاع از نسخه‌ای از ماتریالیسم است، با این حال الهیات در «منظر پارالاکسی» جایگاهی حیاتی در پروژۀ او دارد؛ کتابی که در مقایسه با دو کتاب نخست او دربارۀ مسیحیت، جهت‌گیری الهیاتی بیشتر و منسجم‌تری دارد.

در فصل پنجم نویسنده کوشیده از منظری الهیاتی ارزیابی سوگیرانه‌ای از پروژۀ ژیژک به دست دهد. پس از سیاهه‌برداری از آن مضامین الهیاتی عمده‌ای که ژیژک بدان‌ها می‌پردازد، استدلال‌های آن متألهانی که تاکنون دربارۀ ژیژک نوشته‌اند، خلاصه شده و اجمالاً بدان‌ها پاسخ داده شده است. سپس دو طریقی پیش کشیده شده که از خلال آنها ممکن است کار غیرالهیاتی ژیژک به الهیات ارتباط یابد و کتاب با برقراری همسانی‌هایی میان نوشته‌های الهیاتی ژیژک و نوشته‌های دو تن از مهم‌ترین متألهان قرن بیستم به پایان رسیده است: دیتریش بونهافر و توماس جی.جی. آلتیزر.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

سپاس‌گزاری

مقدمه: یک الهیات ماتریالیستی؟

فصل اول: نقد ایدئولوژی

فصل دوم: سوبژکتیویته و اخلاقیات

فصل سوم: تجربۀ مسیحی

فصل چهارم: ماتریالیسم دیالکتیکی، یا فلسفۀ آزادی

فصل پنجم: واکنش‌های الهیاتی

یادداشت‌ها