معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دیگری «در کجا» دیگری باقی می‌ماند؟ تا کجا می‌تواند نیروی مداخله‌گرش را به کار بگیرد و با این وجود از خطر هضم‌شدن در منطق ساختار نمادین مصمون بماند؟ این پرسش همچون کابوسی خوفناک بر بخش مهمی از تاریخ فلسفه و به‌ویژه جریان‌های فکری معاصر سایه انداخته است. گذشته از فلسفه‌هایی که به دلیل اتکاشان بر آرمان موهوم کوگیتو از حفرۀ امر واقعی و چندپارگی سوژۀ بینابینی غافل مانده‌اند و دست به «طرد مطلق» دیگری (تفاوت، نیستی، غیاب، جنون و اساساً هر «غیریتی») زده‌اند، مسئله‌ای که از لویناس و فوکو گرفته تا دریدا و کریستوا درگیرش بوده‌اند این است که چگونه می‌توان دیگری نام‌ناپذیر با به حضور فراخواند و در عین حال او را به چرخ‌دنده‌ای در ماشین غول‌پیکر تفکر عقلانی تقلیل نداد. چگونه می‌توان غیریت دیگری را ابقا کرد و او را به مفهوم نظری منجمد و تثبیت‌شده‌ای در خدمت نظامی عظیم‌تر درنیاورد. می‌توان گفت تلاش این عده به معنایی معطوف به ارائۀ نوعی مکان‌شناسی یا مکان‌یابی «غیریت» بوده است؛ از آن‌رو که بحث بر سر موقعیت جغرافیایی یا نقطه‌ای است که دیگری بناست در نسبت با ساختار مرکزی اشغال کند: در هیئت غریبه‌ای که باید در بطن آن ساختار جای بگیرد یا «امر در حاشیه‌ای» که همواره در مرزها کمین کرده است و می‌توان آن را «حضور نسبی» دیگری نام نهاد.

در این کتاب مختصر ایدۀ «حضور نسبی» دیگری از خلال خوانشی از تفکر کریستوا ترسیم شده است. آنچه در فصل نخست آمده، مقدمه و اشارتی است بر بخشی از مواجهات با دیگری و وجه زنانۀ آن و در نهایت شرح کوتاهی از رویکرد کریستوا که همگی در حکم حاشیه یا مقدمه‌ای هستند بر چهار گفتگویی که اصل و اساس کتاب را شکل می‌دهند و در واقع بهانۀ انتشار آن بوده‌اند.

در گفتگوی نخست مک‌آفی به دلالت‌های سوژۀ سیاسی، اشکال آزادی و فمنیسم در متون کریستوا اشاره می‌کند و می‌کوشد از جنبه‌های مختلف «سیاست خرد» در تفکر او طرحی به دست دهد.

گفتگوی دوم با سیسیلیا سوهولم ابتدا گریزی می‌زند به کتاب با عنوان «کریستوا و امر سیاسی» که در سال 2005 از او انتشار یافته و سپس برخی مباحث کتاب دیگر او با عنوان «عقدۀ آنتیگونه» را نیز خلاصه می‌کند. سیاست متنی «تل کل»، نفی فرویدی، عشق مادرانه در بافت روان‌کاوی، سرپیچی و بسیاری از مفاهیم دیگری که در گفتگو مطرح می‌شوند، همگی به درک بهتری از بنیادهای سیاسی تفکر کریستوا یاری می‌رسانند.

گفتگوی سوم با فانی سودربک با روایتی از جایگاه دیگری در آثار سقراط و افلاطون آغاز شده و این پرسش را پیش می‌نهد که آیا این دو توانسته‌اند به ضرورت مواجهه با دیگری که همانا شرط تفکر است مؤمن بمانند و به تعبیر کریستوا «اخلاق احترام به امر آشتی‌ناپذیر» را به جا آورند. افزون بر این سودربک می‌کوشد برخی از ایده‌های کتاب کرستوا «بیگانه با خودمان» را نیز تشریح کرده و بعضاً به وجوه روان‌کاوانۀ آن اشاره کند.

گفتگوی پایانی با جان لچت بر این پرسش سوار است که آیا می‌توان همچون متن که به باور کریستوا آمیخته‌ای از نظام‌های دلالتی متفاوت است، سوژه را نیز کل گشوده‌ای تلقی کرد که همواره در مرزهای باریک میان خود و دیگری پرسه می‌زند؛ همچون به‌هم‌تافته‌ای از هویت‌ها، جنسیت‌ها و تاریخ‌ها. همچنین این گفگو با اشاراتی به لویناس و هایدگر و بحث از مالیخولیا ادامه می‌یابد و عمدتاً به این دلیل که سوژۀ مالیخولیایی گویی تجسم فردی است که نتوانسته دیگری را به تمامی از خود جدا کند و همواره در ائتلافی آغازین با خود/ دیگریِ نخستین، مادر، به سر می‌برد.

این گفتگوها گرچه کم‌وبیش حول محور واحدی می‌چرخند، لزوماً در مسیر واحدی گام برنمی‌دارند. هم مواجه با دیگری نام‌ناپذیر و هم حتی مسئلۀ امر زنانه رویکردهای مختلف و گاه متضادی را به خود دیده‌اند و اتفاق نظر چندانی درباره‌شان وجود ندارد. با تمام اینها پرسش واحدی وجود دارد که می‌تواند محور اصلی مناقشات را خلاصه کند و درکی از جغرافیای امر سیاسی به دست دهد: آیا امر در حاشیه، آسیبی برآمده از نظام‌های نمادین است یا فرصتی برای واسازی نظام‌های بسته؟

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

1. دیگری و خشونت فلسفه

2. سوژۀ سیاسی و غیریت زنانه: گفتگو با نوئل مک‌آفی

3. کریستوا و امر سیاسی: گفتگو با سیسیلیا سوهولم

4. جهان‌وطنی غرابت درونی: گفتگو با فانی سودربک

5. سوژۀ بینامتنی و مالیخولیای استعلانی: گفتگو با جان لچت

نمایۀ نام‌ها