معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

با بررسی اندرزهای فردوسی، مشخص می‌شود پیشینیان در برابر معضلات چه می‌کردند؟ چه تحلیل‌هایی از این مسائل داشتند؟ و چگونه از عهدۀ حل آن معضلات برمی‌آمدند؟ مگر نه این است که این اندرزها ریشه در فعالیت‌ها و عملکردهای ما انسان‌ها دارند و در دل جامعه و در ذهن و روح و روان ما شکل گرفته‌اند. مگر نه این است که این اندرزها واقعیات دوران‌های گذشته‌اند و برای خود حسب‌حالی دارند، بارها لباس عوض کرده‌اند و مفهومی دیگر یافته‌اند و معانی ثابت و لحظه‌ای و متغیر داشته و بسیاری از آنها ملکۀ ذهن شده و در هزارتوی ذهن و روح و روان‌ها نفوذ کرده‌اند. بنابراین اگر گفته شود اندرزها گنجینه‌هایی هستند از تجربه‌های گوناگون زندگی در قلمروهای مختلف، بیراه نیست.

از دل نصایح است که حتی می‌توان اصول اخلاقی را ابداع کرد. همچنین اگر نصایح بررسی می‌شود، فراوان می‌توان قواعد درخشانی از آنها بیرون کشید. این قواعد و اندرزها ارزش‌هایی هستند که از نسلی به نسل دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر منتقل می‌شوند. همین‌ها روشن می‌کند باید با چه اصولی زندگی کرد و چگونه باید زندگی کرد؟

نصایح یا اندرزها را مثل زبان باید نوعی ابزار و حتی زیستن نامید، زیستن دسته‌جمعی و فردی و یکی از نتایج زیستن اندرزهایی است که در چنگال زبان افتاده است و در واقع همین دروازۀ ورود ما به فهم زندگی و معنای آن در ابعاد گوناگون است.

زنده‌یاد رشید یاسمی در فهم دقیق مسائل اخلاقی و اخلاقیات توانا و اشرافش بر ادبیات کم‌نظیر بود؛ وی شاهنامه را هویت فرهنگی خاطرۀ قومی ما می‌دانست؛ چراکه گذشته و هستی ما ایرانیان در شاهنامه به‌خوبی به تصویر کشیده شده است. در این کتاب فردوسی مهر و کین، زندگی و مرگ، عشق و محبت، جوانمردی و ... را به‌خوبی تصویر می‌کند. این اندرزها با توجه به فاصلۀ زمانی به گونه‌ای هستند که پنداری فردوسی اینها را برای ما سروده است. بُعد زمان در این اشعار درهم می‌ریزد، مرزهای زمانی و جغرافیایی جلوه‌ای دیگر پیدا می‌کند.

اصول اخلاقی و اندرزهایی که فردوسی بدان‌ها رسیده، مبنای واقعیات عصر خود بوده است؛ اما نمی‌توان گفت اندرزها تاریخ مصرف دارند، نه‌تنها اینگونه نیست، بلکه فهم ما از اندرزها همواره تغییر می‌کند و از دل آن اندرزها خودمان هم به نوعی به کشف و شهود می‌رسیم و حتی خودمان تجربه‌هایمان را در قالب نصیحت یا کلمات قصار مطرح می‌کنیم. افزون بر اینها نمی‌توان منابع و مآخذی که فردوسی از آنها سود جسته است، نادیده گرفت که وی پندها و اندرزها و دستورهای اخلاقی دینی و متعلق به دورۀ ساسانیان را همواره مدنظر داشته است؛ چراکه مفاد بسیاری از سخنان فردوسی را در آن منابع می‌توان دید.

همۀ اندرزها و نصایح مشخصه‌های خود را دارند و فردوسی هم رنگ خود را به آنها می‌زند و هم بر مبنای داستانی که طرح می‌کند، نصایحی را گوشزد می‌کند. فردوسی چون فیلسوف اخلاق خودش تعیین می‌کند که در شرایط و وضعیت‌های مختلف چه باید کرد؟ درست است که فردوسی در سرودن اندرزنامه‌ها و کل شاهنامه از اندیشل شخصی مایه گذاشته و در جای‌جای دیوان سترگش مضامین اخلاقی مقبول خود را گنجانیده است، اما نمی‌توان نادیده انگاشت که بسیاری از اندرزها جنبۀ حکمت عملی و تجربی دارند.

فردوسی وقتی داستانی را شروع می‌کند، در دل آن داستان پندها و اندرزها را مطرح می‌کند. برای مثال سیاوش در شاهنامه مظهر پاکی و آزادگی و بزرگواری و مردانگی است. در داستان سیاوش در قالب نصایح مشخصه‌های مردانگی و شرافت اخلاقی دیده می‌شود که وی چگونه پایبند شرافت اخلاقی است که نه خود به تیغ و نیزه دست می‌برد و نه به همراهان فرمان جنگ می‌دهد. در داستان‌های شاهنامه تندخویی، پیمان‌شکنی، بی‌رحمی و ناپاکی تقبیح شده‌اند. به قول یکی از بزرگان یک طرف پاکی است و کامرانی و یک‌سوی ناپاکی و بهتان و ... .

حکیم فردوسی با داستان‌ها تصویری از مسائل زندگی به دست می‌دهد و در دل این مسائل اندرزها و پندهایش را طرح می‌کند؛ اما از سوی دیگر خود داستان هم به طور غیرمستقیم پند و اندرز است. اغلب بر این باورند که جای‌جای شاهنامه سخن از نیکی و نکوهش بدی است و این اندیشه در داستان‌ها، منش و رفتار اشخاص، پیشامدها، تصویرگری‌ها، اشارات و همه جا به‌نوعی جلوه‌گر است. اغلب شاهد مثال این مسائل را زنده‌یاد رشید یاسمی در این کتاب آورده است.

در این کتاب زنده‌یاد رشید یاسمی اشعار اخلاقی و اندرزهایی را از دل داستان‌های شاهنامه برگزیده است. در این تصحیح رسم‌الخط امروزی به کار برده شده و اغلاط چاپی آن تصحیح شده است. همچنین مقدمه‌ای دربارۀ نصایح آورده شده است.