معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

انقلاب به عنوان یک رخداد مهم بر سرنوشت مردم یک کشور و استقرار نظام سیاسی جدید در کانون تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولت وقت، حضور زنان را در گفتار نیروهای سیاسی خود قرار می‌دهد. کیفیت و کمیت حضور زنان در همۀ انقلاب‌ها یکسان نبوده و بنا بر شرایط و موقعیت اجتماعی و فرهنگی زنان در بستر تاریخی جامعه اشکال گوناگونی می‌یابد. این امر خود یکی از دلایلی است که مقولۀ «جنسیت» را به عرصۀ تصمیم‌گیری سیاسی نهادهای جدید وارد می‌کند که حکایت از جایگاه کانونی جنسیت در سپهر معنایی انقلاب و تغییرات اجتماعی و سیاسی داشته و به‌نوبۀ خود موقعیت تازه‌ای برای زنان را نوید می‌دهد.

لزوم توجه جامعه‌شناسان به مقولۀ «جنسیت» و ارزش مفهومی آن در تجزیه و تحلیل الگوهای تغییر و تحول اجتماعی و بازشناسی جنسیت، در ارتباط با مقولاتی چون طبقۀ اجتماعی، قومیت، سیاست‌گذاری دولت و فرایندهای نظام جهانی به منظور اتخاذ روش‌های نظام‌مند در مطالعۀ جایگاه مقولۀ جنسیت و زن در فرایند کلی سینما و رسانه هویدا می‌شود. روند کلی سینمای ایران نشان داده است که در دوره‌های متفاوت، بازنمایی جلوه‌های مختلف اجتماعی در فیلم و سینما نیز تغییر کرده و زن نیز به‌مثابۀ یکی از عناصر فیلم‌های سینمایی، تحت تأثیر این تغییرات به شکل‌های مختلفی بازنمایی شده است.

سینما به دلیل نقش برسازنده و بازتولیدکنندۀ هنجارها و مناسبات جنسیتی، حوزه‌ای مطلوب برای مطالعات جنسیتی و بازنمایی هویت زنانه فراهم می‌کند. امر بازنمایی نشان‌دهندۀ چگونگی استفاده از کلیشه‌سازی از جنسیت زنانه در جهت تداوم روابط قدرت و نظم گفتمانی حاکم، این پرسش اساسی را طرح می‌کند که در پرتو نگاه گفتمان غالب، کدام زنان امکان این را می‌یابند تا در بازنمایی تصویر در دوره‌ای از تاریخ دیده شوند؟ بنابراین در وهلۀ اول باید به بررسی شیوه‌ای پرداخت که درون شبکه‌ای از روابط قدرت و دانش فیلم‌سازی و سینمای فمینیستی تصویر چه کسانی بازنمایی و چه کسانی حذف و فراموش خواهند شد؟

برای دستیابی به این امر باید بافت زمینه‌ای و گفتمان اثر و فیلم‌هایی که «جنسیت» را تعیین و بازتولید می‌کنند، تحلیل کرد. در پرتو شرحی توصیفی از مفهوم هویت جنسیتی، چگونگی بازنمایی زن به‌مثابۀ یک ساخت معنایی، تاریخی و فرهنگی در آثار سینمایی در این کتاب بررسی شده است. به این منظور پس از تأمل نظری در باب مفهوم «جنسیت» و برساخت هویت زنانه، به معرفی چند اثر سینمایی از زنی که در دوره‌ای از تاریخ سینمای ایران بعد از انقلاب دلیل فروش فیلم‌ها بود، پرداخته شده تا از قبل آن چگونگی برساخته‌شدن هویت جنسیتی زن در سینمای گفتمان حاکم، مورد مداقه قرار گیرد.

در بخش نخست کتاب به مباحثی چون جنسیت و سینما، مفهوم بازنمایی و نظریۀ فمنیستی فیلم طرح شده است. هدیه تهرانی تصویری تثبیت‌شده در فرهنگ عامه و سینمای عامه‌پسند بعد از انقلاب است؛ شمایلی که زادۀ سینمای پس از دوم خرداد 1376 است و توانست در دو دهه بع ماندگارترین شمایل زن سینمای بعد از انقلاب بدل شود. در بخش دوم به تحلیل و تفسیر فیلم‌هایی با بازی هدیه تهرانی پرداخته شده که زنانگی مسلط مدرن را در دورۀ اصلاحات نمایندگی می‌کرد. پایان‌بخش کتاب نیز فیلم‌شناسی هدیه تهرانی است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: جنسیت و سینما

1. جنس و جنسیت

2. تأملی بر مفهوم بازنمایی

3. نظریۀ فمنیستی فیلم

بخش دوم: هدیه تهرانی

4. هدیه تهرانی

5. فیلم‌شناسی هدیه تهرانی

فهرست منابع