معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تقی ارانی در 18 اردیبهشت 1316 توسط پلیس در منزلش دستگیر شد. این اتفاق شنبه رخ داد. او با مادر و کوچک‌ترین خواهرش که در آن زمان هفده سال داشت، زندگی می‌کرد. خواهران دیگر ارانی به دلیل شغل همسران‌شان در جنوب زندگی می‌کردند. پدر او چند ماه پیش در تبریز درگذشته بود. تبریز همان جایی است که او در سال 1280 متولد شده بود. او تا ده‌سالگی در آنجا زندگی کرده بود و سپس با مادر و دو خواهرش به تهران نقل مکان کردند. ارانی در سال 1301 در بیست‌سالگی با گذراندن یک دورۀ دوساله و بعد از پایان دورۀ متوسطه در مدرسۀ عالی طب تهران عازم برلین شد. او شش سال‌ونیم در اوج دوران وایمار در آنجا ماند. در حالی که ایران با انقراض قاجار و ظهور پهلوی دچار آشوب‌های سلسله‌ای شده بود. در این دوره ارانی دستاوردهای قابل توجهی در علوم پایه (شیمی و فیزیک)، روان‌شناسی و خاورشناسی با ارتباط مستقیم با تعدادی از نام‌های بزرگ در این حوزه‌ها و زندگی سیاسی وایمار کسب کرده بود. او در سال 1307 به عنوان راهی برای ازبین‌بردن شبهات به ایران بازگشت و پنج سال زندگی به‌ظاهر آرامی داشت و بر فعالیت‌های حرفه‌ای خود متمرکز بود. هشت سال بعد از بازگشت، وی با کسب شهرت خاصی در محافل اجتماعی، از جمله انتصاب به عنوان معاون وزیر صنعت، اکنون خود را در بازداشت شهربانی می‌دید و سر جای اولش بازگشته بود.

او در سال ۱۳۰۱ خورشیدی برای تحصیل در رشته علوم طبیعی با مخارج شخصی خود به دانشگاه برلین رفت. در آنجا برای تأمین هزینه‌های زندگی و تحصیل مجبور بود که در یک چاپخانه در کنار دیگر کارگران کار کند و در همانجا بود که با عقاید کارگران انقلابی آشنایی پیدا کرد. ارانی پس از اینکه به ایران آمد، استاد دانشگاه تهران شد و در ۱۳۱۲ خورشیدی مجلۀ «دنیا» را در تهران منتشر کرد؛ اما پس از ۱۲ شماره در خرداد ۱۳۱۴ خورشیدی به علت بخش‌نامۀ وزارت فرهنگ، مبنی بر منع کارمندان دولت از انتشار مجله و جراید، ناگزیر تعطیل شد تا اینکه در ۱۳۱۶خورشیدی متعاقب اعتصابی دانشجویی در دانشکده فنی تهران، پلیس دارودسته ارانی را کشف و او و ۵۲ تن دیگر را دستگیر کرد. در ۱۱ آبان ۱۳۱۷ خورشیدی به پای میز محاکمه رفتند که جلسه‌های دادگاه تا ۲۲ آبان همان سال طول کشید.

این کتاب داستان شخصی است که در برلین 1920 به بلوغ رسید، زمان و مکانی که فرهنگ عامه و اسطوره‌شناسی از غنای زیادی برخوردار بود؛ برلین معروف به پایتخت دوم شهری که جمعیت خود را یک‌شبه با ادغام شهرک‌ها و آبادی‌های حومه به وسیلۀ احکام اجرایی، دوبرابر کرد و به چهار میلیون نفر رساند؛ با مؤسساتی که به مطالعۀ جنسیت، کیمیاگری ذهن و ابهام‌زدایی از زندگی با ایجاد و شکستن پیوندهای شیمیایی اختصاص داشتند. او در خدمت جامعه و روشنفکری عالی‌رتبه بود که جهان‌بینی او در برلین 1920، در اوج فرهنگ وایمار شکل گرفت و گرایش سیاسی وی با تأکید شدید بر رادیکالیسم اجتماعی و صلح‌طلبی ضدجنگ به نابودی او در ایران دهۀ 1930 میلادی انجامید. ارانی پس از اقامت در ویرانه‌های رایش سوم گزارش‌های عینی جذابی مانند پاورقی‌های «یوزف روت» از برلین نازی ارائه می‌دهد.

داستان زندگی ارانی نه‌تنها ساختار ژنتیکی و آناتومی حکومت پهلوی را در مرحلۀ تأسیس و شکل‌گیری آن آشکار می‌کند ـ سلسله‌ای با دو پادشاه که تحت حمایت ابرقدرت‌ها بودند که با حذف سلسلۀ رخوت‌انگیز اما بومی قاجار به قدرت رسیدند ـ و وضعیتی که به سقوطش طی انقلاب 1357 منجر شد، همچنین مکانیزم‌های دقیق موقعیت ژئوپلتیک در اواخر دورۀ بین دو جنگ و در آستانۀ آغاز جنگ جهانی دوم را نشان می‌دهد، موضوعاتی که رابطۀ خاصی با تاریخ معاصر و حوادث بین دو جنگ دارد.

بازکردن گره فعالیت‌های ارانی مستلزم شناخت زندگی اوست. او زندگی کوتاهی داشت (37 ساله بود که در زندان جان باخت)؛ اما چهار رژیم سیاسی را پشت سر گذاشت: قاجار، وایمار، رایش سوم و پهلوی. زندگی او با این موارد آمیخته شده و جزئیات آن در طول سال‌ها آشکار شده است. افشای بایگانی‌ها و روایت‌های شاهدان عینی که قبلاً نشان داده شده و آخرین مورد آنها بایگانی خانوادگی است، این پروژه را از نظر فنی ممکن می‌سازد. بنابراین آنچه در این کتاب آورده شده، بیک بیوگرافی موضوعی در تقاطع چهار نظام سیاسی است که در طول سال‌های پرآشوب بین دو جنگ سقوط یا ظهور کرده‌اند، با تاروپودی غنی از زندگی فرهنگی و فکری، دوره‌ای با طنین خاص در تاریخ معاصر و درگیری‌های معمول بین دو جنگ و به عنوان بعدی دیگر، تقی ارانی فلسفۀ سیاسی خاصی از مدرنیسم را برای حرکت به دنبال دولت ـ ملت‌ها بیان کرد که منشوری مفید برای مشاهدۀ تکامل آتی رویدادهای تاریخی از زمان مرگ او که صورت خارجی آن در سقوط پهلوی نمایان است، فراهم می‌کند. به طور کلی این کتاب زوایای پنهان تقی ارانی و گروهش و همچنین تاریخ گسترده‌تر فکری و سیاسی ایران مدرن را روشن می‌سازد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

قدردانی

دستگیری (1316)

تبریز (1280 ـ 1291)

تهران (1290 ـ 1300)

برلین (1301 ـ 1307)

تاخت‌وتاز در علوم آلمان

خاورشناسان آلمانی

خاورشناس ناخواسته

روان‌شناسی قبل و بعد از جنگ

خودآموختۀ روان‌شناسی

آغاز فعالیت سیاسی

واکنش‌های سیاسی

دورۀ آرام

دورۀ ناآرام (1313 ـ 1316)

بازی ژئوپلتیک

پایان (1316 ـ 1319)

نمایه