معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب تحلیل و تفسیر مسئلۀ خرق عادت در علوم عقلی و شهودی است. در کلام، فلسفه، عرفان و دیگر معارف اسلامی از جمله تفسیر و حدیث، مباحث گسترده‌ای در این‌باره طرح شده که مبین دیدگاه مختلف متفکران مسلمان است. دامنۀ این بررسی‌ها از واژه‌شناسی تا نقد و تحلیل عقلی و شهودی به‌ویژه در فلسفه، کلام و عرفان است. بنابراین سخنان متفاوتی دربارۀ آن طرح شده و حجم قابل توجهی از مسائل عقلی و شهودی را به خود اختصاص داده است. در این کتاب خرق عادت و معجزه در هر یک از علوم و معارف عقلی و شهودی به طور جداگانه بررسی شده و مواجهه با آن نشان می‌دهد که از آغاز به عنوان پرسش و مسئلۀ جدی مطرح بوده و نمی‌توان به‌راحتی از آن عبور کرد.

پرسش از خرق عادت ریشۀ عمیق اعتقادی دارد و بخش قابل توجهی از آن مربوط به معارف انبیاء (ع) است و با اضافه‌شدن مسئلۀ کرامت به آن، پاره‌ای از متفکران مسلمان به ظهور و بروز کرامات میان اولیای الهی توجه کرده‌اند. پیوند معرفتی خرق عادت و کرامت، حجم بررسی عقلی و شهودی آن را افزون کرده و به مرور در متون برجای‌مانده از متفکران مسلمان، فصل یا باب مستقلی را به خود اختصاص داده و به بررسی دربارۀ آن پرداخته‌اند. این بررسی‌ها هنگامی که به طور یک‌جا و مرتبط ارزیابی گردد، طرح دیدگاه‌های کلی دربارۀ کرامت و خرق عادت را قابل تفسیر کند و می‌توان ضمن آگاهی از سیر تاریخی، به نتایج قابل توجهی دست یافت.

بررسی مقایسه‌ای دیدگاه الهیاتی ناظر به خرق عادت با میراث فیلسوفان نشان می‌دهد این مسئله در کلام از دیدگاهی دیگر مورد توجه قرار گرفته و تفسیر می‌شود و تا اندازۀ زیادی با بنیادهای فلسفی آن متفاوت است. این تمایز مبین چندگونگی مسئلۀ خرق عادت و نیز عمق نظر فیلسوفان و متکلمان مسلمان در بررسی آن است. منشأ اشتراک آنان گرچه در الهیات است؛ اما پیشینه نظر به خرق عادت موجب می‌گردد که نتایج این دو تا اندازۀ زیادی متفاوت با یکدیگر باشند. بنابراین یکی از اصلی‌ترین دیدگاه‌های مشترک نسبت به خرق عادت، در قلمرو الهیات صورت می‌گیرد؛ زیرا مبین اساس دیدگاه عقلی و نقلی به خرق عادت است.

موضوع خرق عادت از دیدگاه شهودی نیز قابل طرح و بررسی است و می‌توان بخش عمده‌ای از مطالب آن را از دیدگاه عارفان قابل ارزیابی دانست. تلاش عمدۀ آنان در تبیین این مسئله مربوط به جایگاه آن در نظر و شهود است که تا اندازۀ زیادی این دیدگاه با بررسی کلامی و فلسفی دربارۀ خرق عادت متفاوت است. بنابراین ضروری است نظر عارفان نیز احصاء و بررسی شود و بیش از همه اساس آن با بررسی‌های کلامی و فلسفی ناظر به تحلیل عقلی مسئلۀ خرق عادت مقایسه و بررسی تطبیقی شود. بنابراین سخنان عارفان مکمل ارزیابی عقلی است و بدون آن نمی‌توان به بررسی نهایی دربارۀ تحلیل خرق عادت دست یافت. بخش عرفان این کتاب به دنبال این بررسی و نیز مقایسه است تا سه دیدگاه کلامی، فلسفی و عرفانی به مسئلۀ خرق عادت را به کمال رساند.

آنچه بیش از همه اهمیت دارد، انتقال معانی واژگانی خرق عادت از منابع لغت به متون عقلی و شهودی است. متفکران مسلمان در مواجهه با این انتقال کوشیده‌اند این معانی را در نوشته‌های خود به‌تفصیل طرح و تفسیر کنند. آنچه در تقریر عقلی از خرق عادت دیده می‌شود، بدون ربط به ریشه و نیز تطور معنایی لغوی آن نیست. بنابراین نظر به ریشه‌شناسی کمک می‌کند که نخستین تصور از خرق عادت در ادراک انسانی قابل بررسی گردد. افزون بر این می‌توان سبب انتقال ادراکات بشری از خرق عادت را در نوشته‌های متفکران مسلمان مشاهده و تفسیر کرد. بنابراین بخشی از این کتاب به تفسیر واژگان مربوط به خرق عادت یعنی مصدر و مشتقات آن اختصاص یافته است.

در این کتاب به طور کلی تلاش شده نگاهی جامع به مسئلۀ خرق عادت شود. ضمن اینکه نظر به سیر تاریخی دارد، می‌کوشد به طور مقایسه‌ای روند رشد و تکامل آن را نیز بررسی کند؛ از این‌رو برای نیل به غایت بحث، بررسی برهان‌های اثبات یا رد آن بسیار مهم است؛ زیرا بخش عمده‌ای از تردیدهای ناظر به این مسئله در این قسمت بررسی و طرح شده است، متون و منابع دینی دیدگاه الهی خرق عادت را طرح کرده و سپس در منابع کلامی تبیین نقلی و عقلی آن صورت گرفته است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: واژه‌شناسی خرق عادت و معجزه

فصل دوم: تعریف و اصطلاح‌شناسی خرق عادت

فصل سوم: تحلیل خرق عادت در علوم نقلی و عقلی

منابع

نمایۀ آیات

نمایۀ کلی