معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کیش مانوی نه بر اساس دین زرتشتی یا مسیحی، بلکه یک نظام دینی مستقلی است که از عناصر مختلف کافرکیشی، هلنی، زرتشتی، بودایی، یهودی و مسیحی بهره برده است. این مطلب بدان معنی نیست که مانوی دینی التقاطی است؛ یعنی نظامی که مهم‌ترین عملکردش کنار هم‌نشاندن مکانیکی این عناصر باشد. مانی تک‌تک عناصر را در حقیقت در نظام جدیدش بازتعریف کرده است. از این‌روست که نه «عیسا»ی مانوی دقیقاً همان «عیسا»ی مسیحی است و نه «بهمن» مانوی دقیقاً همان «بهمن» زرتشتی. این نکته را باید خوانندۀ هر اثری دربارۀ مانویت همواره به یاد داشته باشد.

این کتاب، ترجمۀ فارسی یکی از پرآوازه‌ترین پژوهش‌هایی است که تاکنون در باب زندگی مانی و آموزه‌های کیشی نوشته شده که این پیام‌آور روشنی و نابغۀ دین‌آگاه و اسطوره‌پرداز ایرانی، آن را در بابل و میان‌رودان سدۀ سوم میلادی و در عصر جهان‌گشایی یکی از بزرگ‌ترین شاهنشاهان ایران و انیران، شاپور یکم ساسانی، بنیان نهاد تا در دوران حیات خود او سراسر ایرانشهر و بخش‌هایی از سه قارۀ آسیا و اروپا و آفریقا را درنوردد. میشل تاردیو که یکی از مشهورترین متخصصان مطالعات مانوی است، در این کتاب بنیادی‌ترین مطالب و پیچیده‌ترین مباحث مربوط به مانویت و مانی را بر اساس مهم‌ترین منابع و دقیق‌ترین پژوهش‌ها گرد هم آورده است.

مانی خود به زمان و مکان تولدش اشاره کرده است. او در «شاپورگان» که آن را به فارسی میانه و به افتخار شاپور یکم نوشت و از همین‌رو چنین عنوان دارد، در فصلی با عنوان «دربارۀ آمدن رسول» می‌گوید که در سال 527 از دورۀ منجمان بابلی، چهار سال بعد از آغاز حکومت شاهنشاه پارتی اردوان پنجم، فرجامین فرمانروای سلسلۀ اشکانی، در قریه‌ای به نام «مردینو» در کرانۀ نهر کوثی (کوتا) در بابل متولد شد. از والدین او فقط نام پدرش به قطع و یقین مشخص است. دست‌نوشته‌ای پدر مانی را «پتیکیوس» می‌نامد که شکل هلنی‌شدۀ نام ایرانی پَتّیگ یا پتگ است. در فصل نخست به مانی، زمان و مکان تولد، پدر و مادر، دین، مشاجرات او، مهر پیامبران و .... پرداخته شده است.

مانی در اوان جوانی به‌واسطۀ نوع آموزش‌های دینی‌ای که دید و محیطی که در آن پرورش یافت، به ترجمۀ آرامی شرقی «عهد جدید» یعنی اناجیل چهارگانه و نامه‌های پولس دسترسی داشت. او این اناجیل را به صورت متجانس یا به اصطلاح به شکل دیاتسارون نیز می‌شناخت. از مانی نه اثر شناخته شده که عبارتند از: شاپورگان، انجیل، گنج، رازان، پرگماتیا (افسانه‌ها)، نگاره، غولان، دیوان (نامه‌ها، رساله‌ها)، و مزامیر و آفرین‌ها. در فصل دوم این آثار معرفی و بررسی شده‌اند. آثار آبای مانوی به چهار دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از: قدیس‌نامه‌ها، تفسیرهای تعلیمی، سرودهای مقدس و رهنمودهای علمی که این آثار در ادامۀ این فصل بررسی شده‌اند.

مانی با وجود اینکه پیامبر و آیین‌گذار بود، مبلغی پرشور و سازمان‌دهندۀ امتش نیز بود. بر اساس آنچه متون گواهی می‌دهند، وی در رأس امتی بود که خود تک‌تک اعضایش را برادرانش می‌خواند. در فصل سوم این کتاب جامعۀ مدنی از قبیل سلسله‌مراتب امت، اصول اخلاقی برگزیدگان، جشن‌ها و دیگر شعایر و اصول اخلاقی نیوشاگان بررسی شده است.

مانی شاعر و عارف از آنجا که نه یونانی و فیلسوف بود و نه یهودی و متأله، باورهای خویش دربارۀ ماهیت چیزها و علت وجودی وضعیت‌شان را در چارچوبی ادبی و در مجموعه‌ای افسانه‌ای به نام «پرگماتیا» جای داد. از نظر او، ارزش اصلی مسیحای تاریخی (عیسی) این بود که نابودی «عهد عتیق» یهودی را رقم زد و کذب دینی را به تصویر کشید که پایه‌هایش بر شریعت استوار بود. در فصل پایانی کتاب چکیده‌ای از «پراگماتیا» ارائه شده که آموزگار نستوری اواخر قرن هشتم، تئودور برکونای، به یادگار گذاشته است.

در دو پیوست کتاب، ابتدا سال‌شماری از کیش مانوی پس از مانه آورده شده و سپس کتاب‌شناسی یک دهه تحقیقات از سال 1977 تا 1986 که مشتمل بر بر 370 مدخل تحلیلی به همراه منابع در پیوند است، آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجم فارسی

یادداشت مترجم انگلیسی (م.ب. دبوئاز)

مقدمه (پائول میرکی)

گفتار یکم: مانی

گفتار دوم: آثار

گفتار سوم: جامعۀ مانوی

گفتار چهارم: ایزدستان

پیوست یکم: سال‌شمار کیش مانوی پس از مانی

پیوست دوم: کتاب‌شناسی

کوته‌نوشت‌ها

منابع و مآخذ

ارجاعات مترجم فارسی

نمایه