معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

قشم با رویه‌ای برابر 1491 کیلومتر، 135 کیلومتر درازا و 40 کیلومتر پهنا، بزرگ‌ترین جزیرۀ غیرمستقل جهان، شهرستانی از استان هرمزگان در جنوب خاوری ایران است. بلندترین کوه جزیرۀ قشم با ساختاری یکپارچه از نمک، نمکدان نام دارد که چکاد آن 302 متر از رویۀ دریای آزاد بلندتر است. قشم را سه شهرستان قشم، سوزا، درگهان و سه بخش مرکزی، شهاب و حرا و نه بندرگاه مهم ماهی‌گیری است. در مجموع 69 شهرستان و روستا دارد که چند مورد آبادتر با مردمان بیشتر است؛ چون درگهان، لافت، رم‌چاه، رمکان، دول‌آب، سلخ، طبل و .... .

ویرانه‌های دژ پرتغالی در گوشۀ شمال خاوری شهرستان قشم در محلۀ کولی‌گری که از دیرپاترین محلات قشم است، جای دارد. سراسر یک‌سوی آن دریا، دوسوی آن با فاصلۀ گذرگاه‌هایی چند، خانه‌های پست‌و بلند و آخرین سوی آن جز چند خانۀ تازه‌ساخت، به خیابان گسترده‌ای گشوده می‌شود. ویرانه‌های دژ یک‌پارچه از سنگ و ساروج پرتغالی‌ها، در نخستین سال‌های سدۀ شانزدهم مسیحی توسط دریاسالاران پرتغالی ساخته شده است. در این سده «واسکودوگاما» با گذر از دماغۀ امیدنیک و دریای مدیترانه به هندوستان راه یافت. دریانوردان اسپانیایی و پرتغالی که در آن هنگام بهترین ناوگان دریایی را در دست داشتند و خود دریانوردانی بسیار ورزیده بودند، به زیرکی دریافتند کلید دستیابی به هندوستان دارا و تاراج این نیم‌قارۀ ناشناختۀ زرخیز، تنگۀ هرمز است و چنان‌چه دهانۀ آبراه پارس را در اختیار داشته باشند، بر آب‌های مدیترانه تا اقیانوس هند چیرگی خواهند داشت.

دژ پرتغالی‌ها را آلفونسو آلبوکرک به سال 1507 مسیحی در جزیرۀ هرمز بنیان نهاد که ساخت آن نزدیک به سی سال طول کشید. این دژ برای ماندگاری دریاسالاران پرتغالی، سربازان دریایی و نگهداری و مراقبت کشتی‌های بازرگانی یا نظامی پرتغالی ساخته شده بود که با نگرش به اهمیت راهبردی بسیار زیاد جزیرۀ هرمز، بر دیگر دژهای آبراه پارس مرکزیت و برتری داشته است. دژهای دیگری چون قشم، لارک، بندر کنگ و ده‌ها دژ نظامی پرتغالی در این آبراه به گونه‌ای دژهای پشتیبانی و انبار مهمات بوده است.

این کتاب بر اساس دو فصل کاوش باستان‌شناسی، اطلاعات نادری از دژ پرتغالی‌ها در اختیار خواننده قرار می‌دهد. اسماعیل یغمایی، نویسنده و پژوهشگر در ماه‌های پایانی سال 1380، نخستین کلنگ دژ را بر دژ نیمه‌ویران پرتغالی‌ها زده است. او در دو فصل کاوش در این دژ به زیرساخت‌های رازی‌گری، کاربرد، دوره‌های ماندگاری و ... دست یافته است. در بخش نخست کتاب مختصری دربارۀ جغرافیای قشم سخن گفته شده است. بخش دوم اختصاص به معرفی دژ پرتغالی‌ها دارد. در بخش سوم به دو فصل کاوش در دژ پرتغالی‌ها پرداخته شده است. بخش چهارم دربرگیرندۀ نخستین ارزیابی‌ها از کاوش‌ها دارد. در بخش پنجم نویسنده دربارۀ ویرانی دژ قشم سخن گفته است. بخش پایانی کتاب نیز مختصری دربارۀ دیگر دژهای پرتغالی‌هاست.

فهرست مطالب کتاب:

بخش نخست: قشم از دیدگاهی دیگر

بخش دویم: دژ پرتغالی‌ها

بخش سیوم: کاوش

بخش چهارم: نخستین ارزیابی‌ها

بخش پنجم: ویرانی دژ قشم

بخش ششم: دژهای پرتغالی کنارۀ آب‌راه پارس

شعر قشم

سرچشمۀ آگاهی‌ها

تصاویر آخر کتاب