معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نام حسین تهرانی (1290 ـ 1352) هنوز با واژۀ تمبک مترادف است. زمانی که تهرانی حیات داشت، همین‌طور بود و هنوز هم تغییر نکرده است. چهل‌وچندسال چرخش لیل و نهار، نتوانست او را از مسندی که با همت استخوان‌سوز خود ساخته بود، ذره‌ای فروتر بکشد. به‌تحقیق در تاریخ موسیقی معاصر ما که زمان پیدایش مردان سرنوشت‌ساز و بنیان‌گذار است، هیچ‌کس چنین توفیقی را به این حد نداشته است که یگانه قلۀ رفیع هنر خود باشد و کسی را با او یارای هماوردی نباشد. تهرانی اما از اول تا آخر مسیری دیگر داشت، متفاوت با هنرمندان بزرگ هم‌عصرش.

می‌توان برای حسین تهرانی در ساز تمبک و هنر تمبک‌نوازی، همان نقش و پایگاهی را تصور کرد که برای هنرمندان بنیان‌گذار و به قولی مؤسس در هنر خود قائل شده‌اند. هنرمندانی که ساز در دست آنها زبانی تازه باز کرد، تکنیک‌های اجرا به نیروی نبوغ آنها زیباشناسی تازه‌ای را رقم زد که هم پیوند عمیق ژنتیک خود را با میراث گذشته حفظ کرده بود و هم بدون آویختگی به عناصر نامتجانس با زیباشناسی گذشتگان، توانست دنیای موسیقایی تازه‌ای بیافریند که به گونه‌ای صادق و موفق، به بیان‌کنندۀ جهان احساسات درون آنها بود و با وجود نوین بودن، بسیار آشنا می‌نمود.

اولین سبب آشنایی حسین کوچک با ابزار نواختن ریتم، مادرش بود. زنی که حتی نام او را نیز نمی‌دانیم و مثل بیشتر زنان آن دوران، در حصار متولد شده، زیسته و در همان حصار از دنیا رفته است و نصیبش از زادن، پسری صاحب نبوغ در هنر. تمبکی گلی اولین ابزار آشنایی او با ریتم شد. بعدها او به آقارضا باربرد ـ نوازنده‌ای که هیچ مشخصاتی از او دانسته نیست ـ پیناه برد، رضا باربرد او را نزد «میرزا حسین کمانچه» برد که معلمی مرجع و مأخذ در آموزش موسیقی بود، نه‌تنها ویولن و کمانچه، بلکه برای آواز، شناخت ردیف‌ها، قطعات ضربی و تمبک‌نوازی. معلمان او غیر از حسین‌خان اسماعیل‌زاده، از نوازندگانی بودند که به مهارت در ضربی‌خوانی هم شهرت داشتند: مهدی غیاثی، کنگرلو، اصغر اکمپانیمان و به‌ویژه آقارضا روانبخش که فرزند آقاجان دوم، ضرب‌گیر معروف اواخر دورۀ قاجار بود.

آشنایی حسین تهرانی با ابوالحسن صبا که ابتدا به شاگردی و سپس همکاری تبدیل شد، گذشته از انتقال بسیاری از دانسته‌ها و فوت‌وفن‌های اجرا، روحیۀ جستجوگری و کنجکاوی مدام را در او فعال کرد و به راه انداخت. تهرانی تا پیش از آن چنین روحیه‌ای را نداشت. پس از آشنایی با صبا و هجده سال زندگی با او، حسین ضربی تبدیل به استاد تهرانی شد. شیوۀ او، همان‌طور که خودش گفته بود، در واقع شیوۀ صبا است. صبا ابداع کرد و تهرانی اجرا و خود نیز نکته ها و ناشنیده‌های فراوان بر آن افزود.

حسین تهرانی با ابوالحسن صبا هم تولد هنری تازه‌ای پیدا کرد و هم هویت اجتماعی آبرومندی که قابل مقایسه با قبل از آن نبود. از طریق صبا با بزرگ‌ترین هنرمندان آن عصر هم‌نوا شد: حبیب سماعی، رضا و مرتضی محجوبی، علینقی وزیری، عبدالحسین و علی‌اکبر شهنازی، حسین یاحقی و .... البته در تمام شاگردان نامدار صبا کسی را نمی‌توان یافت که حداقل یک بار همراه حسین تهرانی نوازندگی نکرده باشد. با اوج‌گرفتن شهرتش، نام تمام نوازندگان تمبک که یکی دو تن از آنها پیش از این معلم او بودند، تحت‌الشعاع قرار گرفت.

این کتاب دسترنـج دوست‌ـدار شخصـیت اوسـت‌: محمود رفیعیان که خود نوازنده و معلم و مؤلف در هنر تمبک‌نوازی است‌. نزدیک بیست سال از زندگی او صرف گردآوری و تنظیم مطالب این کتاب شده است و جزئی‌ترین نکات مربوط به استاد از چشم او دور نمانده است‌. باشد که این دستاورد عاشقانه‌، پنجره‌ای پاک و روشن باشد به دنیای زندگی، هنر والا و سلوک پررنج مردی آفریننده و پاک‌نهاد که موسیقی ضربی ایرانی را شأنی و شوری و مقامی و منزلتی بخشید که نمایاندن آن کتابی مستقل و مفصل می‌خواست‌.

بخش نخست کتاب دربرگیرندۀ خاطرات و یادهایی است که از سوی دوستان و شاگردان حسین تهرانی بیان شده است. در بخش دوم گفتگوهایی گردآوری شده که در آنها به حسین تهرانی و هنر او پرداخته شده است. بخش پایانی نیز دربرگیرندۀ اسناد و عکس‌هایی از حسین تهرانی است.

فهرست مطالب کتاب:

سال‌شمار زندگی و فعالیت‌های هنری حسین تهرانی

یگانه‌ترین هنرمند/ میرعلیرضا میرعلی‌نقی

بخش اول: یادمانده‌ها

بخش دوم: گفتگوها

بخش سوم: اسناد و عکس‌ها

نام‌نامه

منابع