معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

به‌تحقیق یکی از منادیان گفتگوی فکری و علمی در ایران، به‌ویژه در دهه‌های پایانی قرن بیستم، استاد محمدتقی جعفری است. با نظر به کارنامۀ فکری و علمی ایشان می‌توان میزان اهمیت گفتگو را در کارهای استاد مشاهده کرد. در حقیقت گفتگو به عنوان یک شیوۀ علمی در کارنامۀ علمی و اندیشه‌ورزی او، اهمیت بی‌بدیلی دارد. این در حالی است که در دوران اوج تکاپوهای علمی ایشان، گفتگو به عنوان یکی از شیوه‌های تحقیق و تحقق علم، چندان رواج نداشت.

در این کتاب از صحبت‌ها و خاطرات متفکری سخن گفته شده که هم آزاداندیش بود و هم دین‌مدار؛ دو مقوله‌ای که نزد برخی از متفکران غربی و حتی شرقی در تضادی آشتی‌ناپذیر قرار داشت و دارد؛ اما او این مرزبندی‌های صوری را درهم شکست و بسان برخی متفکران پیشین غربی و شرقی، طرحی نو درانداخت و اتحاد حقایقی چون دانش، فلسفه، مذهب، عرفان، اخلاق، هنر، ادب و ... را به باور رساند. محمدتقی جعفری معلمی بود که هرگز خود را از تعلیم و تربیت بی‌نیاز نمی‌دید؛ زیرا معتقد بود: «بهترین استاد، همواره بهترین دانشجوست». او اعتقاد داشت: «اگر مربیان و پیشتازان جوامع، نشانی حیات ما را به دست ما بدهند، هیچ انسانی احساس شکست در زندگی نخواهد کرد».

او به‌خوبی دریافته بود که موضوع تربیت انسان، بیش از آنکه با سخن‌پردازی و کلی‌بافی و دسته‌بندی نظریات دیگران ممکن باشد، موضوعی است از جنس عمل: «کردار عینی مربیان بشری در امر تعلیم و تربیت، اساسی‌تر و مؤثرتر از گفتار آنان است». تربیت، انعکاس رفتاری است که انسان در جامعه انجام می‌دهد. بنابراین پرداختن به خود و خویشتن‌شناسی، استکمال نفس، شناخت حیات هدفدار، وجدان کار، کوشش و تلاش مستمر، احساس تکلیف، تعهد و ... از مهم‌ترین ارکان خطابۀ او بود.

محمدتقی جعفری با آگاهی به مقتضیات جامعۀ دوران خود، در دوره‌ای که یکی از پیشتازان علوم انسانی بود، بعضی‌ها حتی نمی‌دانستند جایگاه علوم انسانی در کنار سایر علوم و دانش‌ها مانند دو جادۀ موازی است که برای حصول نتیجه باید در کنار هم قرار بگیرند. در آن دوران، فلسفه در برخی از محیط‌های علمی جایگاهی نداشت و برخی از متفکران تصور می‌کردند که علم و دانش، صرفاً علمی است که بر اساس تجربه به دست می‌آید. او همواره در تلاش بود تا به علمای زمان بفهماند: علم نمی‌تواند صرفاً به صورت تجربی حاصل شود، بلکه علم نیازمند و وامدار برخی اصول فلسفه و دین است و علم تجربی به‌تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی تمام سؤالات بشر باشد؛ بنابراین یک نگاه جامع‌نگر لازم است تا امکان پاسخ سؤالات خارج از حیطۀ علوم تجربی را فراهم کند.

این کتاب دربرگیرندۀ بخش‌های مختلف به این شرح است. طی دهه‌های 1360 و 1370 به مناسبت‌های مختلف، گفتگوها و مصاحبه‌هایی با استاد محمدتقی جعفری انجام شده و ایشان چکیده‌ای از زندگی، افکار و آرای علمی خود را بیان کرده‌اند. شاید بتوان از آنچه در این گفتگوها به دست آمده، به عنوان برخی اصول و قواعد اندیشه‌ها و آرای ایشان بعد از تألیف و نگارش رساله‌های متعددش یاد کرد که با این وجود دربرگیرندۀ نکات بکر و بدیع و برخی ناگفته‌هاست. فصل اول شامل این گفتگوها و مصاحبه‌هاست که توسط مجلۀ کیهان فرهنگی، مجلۀ حوزه، دکتر عبدالله نصری و در مواقع مختلف با بعضی فرزندان و بستگان استاد جعفری انجام گرفته و اکنون بخش‌های این گفتگوها با ویرایش و تدوین جدید در این کتاب منتشر می‌شود.

در فصل دوم یعنی بخش حکایات و خاطرات و اندرزهای محمدتقی جعفری، شاهد گزیدۀ حکایات و خاطراتی از ایشان هستیم که در سال‌های مختلف برای فرزندان، دوستان و بستگان نقل شده و بعضی از آنها نیز آثار ایشان اخذ شده است.

فصل سوم شرحی مختصر از واپسین‌ روزهای حیات استاد و دل‌نوشته‌هایی است که برخی افراد علاقمند در رثای ایشان نگاشته‌اند.

فصل چهارم این کتاب، شامل خاطرات و نکاتی از فرزندان و بستگان و نیز نکات نغز و به‌یادماندنی از سوی حلقۀ دوستان و اشخاصی است که در جلسات خصوصی و عمومی ایشان شرکت کرده‌اند. همچنین خاطراتی دیگر در این فصل از افراد آمده که شامل گفتگوهای شفاهی بوده یا از مصاحبۀ افراد در رسانه‌ها یا از مجلات و کتب گردآوری شده است.

فهرست آثار استاد جعفری نیز به منظور آشنایی دانش‌پژوهان در فصل پنجم آورده شده است. بخش‌های انتهایی نیز شامل گزیده‌ای از تصاویر، اسناد، دستخط‌ها و مدارک است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: محمدتقی جعفری به بیان خویش

فصل دوم: حکایات، خاطرات و اندرزها

فصل سوم: واپسین روزها

فصل چهارم: محمدتقی جعفری در نگاه دیگران

فصل پنجم: آثار و تألیفات

سال‌شمار زندگی محمدتقی جعفری

تصاویر

دستخط‌ها، اسناد و مدارک

نمایۀ آیات و روایات

نمایۀ نام‌ها

نمایۀ کتاب‌ها