معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربرگیرندۀ بقایای مشیخه‌ای است که به دست یکی از صوفیان بزغشی شیراز و از نوادگان صدرالدین جنید بزغشی در نیمۀ دوم قرن نهم هجری تألیف شده است. بزغشیه شعبه‌ای از طریقت سهروردیه‌اند که در قرون هفتم تا نهم هجری در شیراز و دیگر نواحی فارس به ترویج طریقت خود می‌پرداختند و از پایگاه اجتماعی والایی در آن سرزمین برخوردار بوده‌اند. این نسخه دربرگیرندۀ اطلاعات ارزشمندی از فقها، محدثان و صوفیان فارس در قرون یادشده است.

این دفترچه یا مشیخه عبارت است از مجموعۀ اجازات و استجازاتی که به گونه‌ای به مشایخ سلسلۀ بزغشیان شیراز مربوط است و رویکرد غالب آن گردآوری اسناد و مدارک شیوخ بزغشی است یا مشایخی از صوفیه یا فقها و محدثان و خطبای فارس و نواحی نزدیک بدان که با آن سلسله مربوط‌ بوده‌اند. مندرجات آن یا اجازاتی است که بزغشیان به مریدان و شاگردان خود داده‌اند یا استجازاتی که مشایخ این سلسله از استادان خود داشته‌اند یا آنچه مریدان از آنان درخواست اجازه کرده‌اند؛ البته چند نوبت نیز اسانید مشایخ متقدم دیده می‌شود که بزغشیان به‌واسطه بدانان می‌پیوندند؛ همانند نجم‌الدین دایه، نجم‌الدین کبری و به‌ندرت مطالب دیگر.

مؤلف این مجموعه در جای‌جای آن هرجا که نام صدرالدین جنید بزغشی آمده، از او به عنوان «جدّ» یاد کرده که البته قرینۀ قطعی بر اینکه جدّ پدری یا مادری وی باشد، یافت نشده است. گردآورندۀ این دفتر شخصی است به نام محب‌الدین عطاءالله بن مرشدالدین عبدالوهاب بن سعدالدین ابوسعید بزغشی. از بررسی مندرجات مشیخه برمی‌آید که در نیمۀ دوم قرن نهم گردآوری شده و مؤلف آن دفتری را برای مشیخه‌نگاری و ضبط اسانید و اجازات مشایخش فراهم کرده بوده که استجازات خود خطاب به علما را به خط خویش در آن می‌نوشته و پس از عرضه به مشایخ، آنها نیز اجازاتشان به او را در این دفتر می‌نوشته‌اند.

آنچه از مجموع اجازات و مطالب مربوط به محب‌الدین برمی‌آید، آنکه وی از دانشمندان و متصوفۀ نیمۀ دوم قرن نهم است که در شیراز محضر بزرگان و مشایخ فقها و صوفیه را دریافته و از آنان اجازه گرفته است. مشایخ اجازه و استادان او عبارتند از: سید نظام‌الدین احمد حسینی دشتکی، عفیف‌الدین عیسی بن ضیاءالدین علی کرمانی، سعدالدین محمد بن نظام‌الدین شیرمرد کازرونی.

از امتیازات این مشیخه، دربرداشتن اطلاعات بکر و ارزشمندی دربارۀ تاریخ تصول ایران به‌ویژه فارس در سده‌های هشتم و نهم هجری است؛ به‌گونه‌ای که کمتر صفحه‌ای از آن را می‌توان دید که نکته‌ای بکر و تازه در آن یافت نشود و سطور آن مشحون است از اسامی مشایخ گمنام و کم‌نام فارس و نواحی آن که به‌راستی حلقۀ مفقودۀ تاریخ‌اند و تواریخ و تراجم فرادست از نام‌شان تهی است. مهم‌ترین ویژگی این اثر، نکات تاریخی نویافتۀ آن در حوزۀ تاریخ تصوف فارس و تراجم رجال فقه و حدیث آن دیار است. نکاتی نو که در مآخذ فرادست دیده نشده‌اند. از جمله دستیابی به نام و نشان خانواده‌ای از صوفیان کرمان که تابع طریقت بزغشیه بوده‌اند و ارتباط تنگاتنگی با بزغشیان شیراز داشته‌اند یا شناخت مشایخ گمنام سلسلۀ بزغشیان شیراز که از رهگذر بررسی این نسخۀ نفیس، شمار قابل توجهی از عرفا و مشایخ این خاندان بزرگ شناخته شده و نام و نشان آنها از لابلای سطور سربرآورده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فهرست تفصیلی مندرجات مشیخه