معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از مهم‌ترین موانع دموکراسی ادبی و ظهور عقاید و تمایلات گوناگون در عرصۀ ادبیات، اخلاق حاکم بر جوامع و در رأس آن ادیان است. اخلاق‌گرایان و دین‌گرایان سنتی معمولاً به حکم آنکه به منویات برآمده از دین و سنت‌های اخلاقی ایمان دارند و تخطی از آن را تخطی از حقیقت می‌پندارند، با هرگونه ابراز عقیده‌ای که در تضاد با باورهایشان باشد، مخالفت می‌کنند و گاهی این مخالفت به حذف فیزیکی و اعمال خشونت نیز می‌انجامد.

تقابل رمان و مذهب به تقابل دموکراسی و سنت (دین و اخلاق) بازمی‌گردد و بررسی رابطۀ این دو و درک دین‌داران و روحانیون از رمان و همچنین ظهور و بروز دین در عرصۀ ادبیات داستانی، افزون بر آنکه مسئله‌ای ادبی محسوب شود، مسئله‌ای سیاسی ـ اجتماعی است. همچنین می‌توان این بحث را در جنبه‌های روانی و انسان‌شناختی نیز پی گرفت؛ تمایل انسان به مذهب و تعبد و تمایل انسان به آزادی و اختیار، در مواردی به تضادهایی عمیق می‌انجامد؛ تضادی از جنس تضاد رمان و مذهب.

رمان گاه به اخلاق و باورهای دینی پشت می‌کند و آن را نادیده می‌گیرد و دین این بی‌توجهی را برنمی‌تابد. با این وجود که رمان را وجه متمثل ادبی دموکراسی می‌دانیم، صحنه‌ای خواهد بود که در آن دین‌داران و مخالفان هر دو خود را عیان می‌کنند و ممکن است گاه این عیان‌شدن به مذاق دین‌داران خوش آید و مخالفان را برآشفته کند.

بنابراین مسئلۀ رمان و مذهب مسئلۀ رواداری در عرصه‌ای گسترده و شامل موضوعات سیاسی ـ اجتماعی و فردی و روانی خواهد بود که در آن مواجهۀ دین‌داران و مخالفان دین با یکدیگر یا جنبه‌های متضاد روان آدمی بررسی می‌شود. به همین دلیل بحث از رمان و مذهب را نمی‌توان در چند جستار کوتاه خلاصه کرد و در این کتاب به بیان چند نکته در این‌باره بسنده شده است تا باب تأملاتی دقیق‌تر گشوده شود.

جستارهای این کتاب از آنجا که به‌مناسبت صدسالگی ادبیات داستانی معاصر نگاشته شده، دربرگیرندۀ برخی تحلیل‌ها دربارۀ کارنامۀ ادبیات داستانی ایران است و اشاره‌هایی به آن دارد. در این راستا تلاش شده در حد امکان از داستان‌های کوتاه و رمان‌های مرتبط با موضوع یادی شده باشد.

آنچه در این کتاب بیش از هر چیزی مورد توجه قرار گرفته، چیستی رمان و اهمیت عناصری چون شخصیت‌پردازی، قصه، زبان و زاویۀ دید است. در بررسی چیستی رمان به جنبه‌هایی چون تأویل‌پذیری با اهداف و اغراض نوشتن و خواندن رمان نظر افکنده شده و نویسنده کوشیده به تشابه‌ها و تفاوت‌های میان متون مذهبی و رمان بپردازد. همچنین در بررسی عناصری همچون قصه، زاویۀ دید و زبان نیز افزون بر توجه به وجوه اشتراک و اختلاف رمان و مذهب، به خدمات متقابل رمان و مذهب نیز توجه شده است؛ زیرا تعالی و ارتقای ادبیات داستانی در گروی فهمیدن و به‌رسمیت‌شناختن یکی از مهم‌ترین عناصر سیاسی ـ اجتماعی و روانی یعنی مذهب است؛ همچنان‌که تعالی و ارتقای اندیشۀ مذهبی در گروی درک واقعیت‌های جهان امروز است که به مدد رمان و داستان پدید می‌آید.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

حقیقت رمان

پیامبران عصر جدید

مؤمنان عصر جدید

تفسیر رمان

کتمان رمان

تحریف رمان

اعجاز رمان

مهجوریت رمان

جهان بدون رمان

جهان رمان