معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یک ضرب‌المثل روسی می‌گوید: «بدون حقیقت زندگی راحت‌تر است، اما مرگ سخت‌تر است»؛ رمان‌های پس از دوران زندان و تبعید داستایفسکی (1821 ـ 1881) مصداق بارزی برای این سخن هستند. آنها از سویی به ستایش زندگی و معنای آن می‌پردازند و از سوی دیگر همواره به رنج‌ها و مصایب زندگی توجه دارند؛ گویی «حقیقت» همواره با رنج درهم‌تنیده و زندگی موضوعی بسیار پیچیده است. «برادران کارامازوف» (1880)، که آخرین رمان داستایفسکی است، بیش از هر اثر وی به «آری‌گویی به زندگی» و مفهوم رنج پرداخته است و جنبه‌های متعدد و متکثر زندگی از میل غریزی تا معنویت را بازنمایی کرده است.

داستایفسکی در «برادران کارامازوف» به «مسائل نفرین‌شده» پرداخته است؛ مسائلی که در نظام‌های الهیاتی و فلسفی دیدگاه‌های له و علیه در باب آنها مطرح شده است و همچنان گشوده‌اند. او در این رمان برای طرح این پرسش‌ها و پاسخ‌هایش به آنها از شیوۀ نوشتاری‌ای متفاوت با سایر آثارش بهره می‌گیرد و به این اعتبار «برادران کارامازوف» نه‌تنها از حیث مضامین، بلکه از حیث فرم نوشتاری نیز با سایر رمان‌های قرن نوزدهمی تفاوت دارد. داستایفسکی درصدد نگارش رمانی در باب زندگی بود که در عین حال مسائل هولناک زمانه‌اش را نیز دراماتیزه کند.

رنج در نظر داستایفسکی قانون ازلی و ابدی بر روی زمین است و رستگاری و سعادت از دل رنج حاصل می‌شوند. او به هنگام نگارش «برادران کارامازوف» در نامه‌ای از رنج سخن می‌گوید و نگارش پایانی خوش برای چنین رمانی را دشوار می‌داند. این رمان با وجود پرداختن به رنج فاقد معنا، مرگ، پدرکشی، بیماری و تجربه‌های متعدد ناکامی، در نهایت با سخنان خوش‌بینانۀ یکی از شخصیت‌های محوری رمان در خصوص بدل‌ساختن زمین به بهشت خاتمه می‌یابد و پایانی نظیر اپراهای تراژیک قرن هجدهم دارد. جمله‌های پایانی رمان همان باورهای نویسنده در سال‌های آخر زندگی‌اش است.

با وجود نگاه خوش‌بینانۀ داستایفسکی «مسائل نفرین‌شدۀ» رمان به قوت خویش باقی‌اند و اگر آلیوشا قهرمان مسیح‌گونۀ موردنظر نویسنده است، برای بسیاری از خوانندگان رمان، ایوان و پرسش‌های او محوریت دارند. ایوان قهرمانی است که داستایفسکی هرچه تلاش می‌کند قادر به یافتن پاسخی قانع‌کننده به چالش‌های وی نیست و نگاه خوش‌بینانۀ داستایفسکی در مقابل نگاه رئالیستی ایوان ناکام می‌ماند. از این دیدگاه «برادران کارامازوف» را می‌توان مجادلۀ داستایفسکی (از زبان زوسیما و آلیوشا) با ایوان دانست. هرچند صدای نویسنده بلندتر است، صدای شخصیت مخلوق وی نیز چندان کوتاه نیست. مباحث میان آنها «برادران کارامازوف» را به رساله‌ای فلسفی در قالب رمان بدل کرده است.

داستایفسکی در رمان آخر خود به مسائل «پایان‌ناپذیر» فلسفی مثل رنج و شر پرداخته و این رمان نیز نتیجۀ فلسفه‌ورزی اوست. طبیعی است که نمی‌توان رمان‌های داستایفسکی را به متون ادبی صرف تقلیل داد. این کتاب خوانشی از «برادران کارامازوف» است. به تعبیری می‌توان گفت «برادران کارامازوف» از جایی آغاز می‌شود که «جنایت و مکافات» خاتمه یافته است. داستایفسکی در جملۀ پایانی «جنایت و مکافات» از «مضمون داستان دیگری» سخن می‌گوید که با نگارش «برادران کارامازوف» آن را تحقق بخشیده است. این کتاب در ادامۀ «پوست در برابر پوست» نویسنده است که در آن به خوانش «جنایت و مکافات» پرداخته بود و خوانشی فلسفی از رمان داستایفسکی به دست می‌دهد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش اول: برادران کارامازوف: خاستگاه‌ها و موضوعات اساسی

نوشتار و مسئلۀ فرم

شمایل روایی

گفتگو، اعتراف و سکوت

بخش دوم: دانه و پیازچه: چیزهای ناچیز

عیسی مسیح و مفتش اعظم

تذکرۀ قدیسان: راهبان قدیس و مجنونان مقدس

شیطان و شیطان‌نگاری

بخش سوم: پدران و فرزندان

اندوه زنان و خاطرۀ مادر

محاکمۀ دمیتری و نقد دادگاه غربی

بخش چهارم: زیبایی و نجات جهان

رئالیسم گروتسک و مسئلۀ بدن

در آغاز رنج بود

بخش پنجم: خوانایی جهان و معنای زندگی

دیدگاه اخلاقی و حکمت قلبی

نیهیلیسم به سبک پتربورگی: نیچه و داستایفسکی

چهرۀ دیگری: خوانش لویناس از برادران کارامازوف

پایان رمان و بازگشت پسر ولخرج

منابع

نمایه