معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

روایت‌شناسی علمی است که نحوۀ شکل‌گیری روایت و الگوهای روایت‌پردازی را بررسی می‌کند. این علم در مقایسه با تحلیل گفتمان و شیوه‌های جدید تحلیل متن، دانش چندان جدیدی به شمار نمی‌رود؛ اما هنوز هم می‌تواند مسائل خاص خود را طرح کند. گفته می‌شود که این دانش از حدود دهۀ 1970 متوقف شده و علمی راکد و مربوط به گذشته است. شاید دلیل اصلی این بن‌بست را بتوان در ناتوانی الگوهای روایت‌شناسان در همراهی با جریان پساساختارگرا دانست. از دیگرسو گریماس که دز آغاز بر روایت‌شناسی و الگوهای روایی تمرکز داشت، به گونه‌ای تدریجی و نامحسوس الگوهای همنشینی روایت‌شناسی را به نفع دانش معناشناسی به سوی تحلیل محور جانشینی و معنی هدایت کرد. بنابراین شاید این ذهنیت شکل گرفت که سرانجامِ روایت‌شناسی این بوده که دانش معناشناسی را بیافریند.

یکی از مشکلات عمدۀ بر سر راه روایت‌شناسی، در تفکیک روایت از داستان مشاهده می‌شود. در اغلب پژوهش‌ها مرز میان روایت و عناصر آن با داستان و عناصر داستان نامشخص است؛ چنان‌که این دو را گاه و بیگاه به جای یکدیگر به کار برده‌اند؛ حال آنکه نخستین تمایز روایت نزد فرمالیست‌ها بر اساس تفکیک آن از «داستان» شکل گرفت.

نه‌تنها روایت‌شناسی، بلکه تحلیل داستان، باید حوزۀ متفاوت و مستقلی از شاخه‌های تحلیل متن به شمار رود. روایت‌شناسی به تحلیل کنش و کنشگر می‌پردازد؛ اما تحلیل داستان به تحلیل «هیجان» توجه دارد. هیجان برای شکل‌گیری و پیشرفت به تقابل‌های شخصیتی، کشمکش و تعلیق و ... نیازمند است تا به اوج برسد. بنابراین تحلیل داستان همچون دیگر حوزه‌های تحلیل متن، به نوبۀ خود می‌تواند دو رویکرد ساختارگرا و پساساختارگرا داشته باشد. تحلیلگر داستان نیز همچون تحلیلگر روایت و معنا و ... متن تجربی را دست‌مایۀ توصیف قرار می‌دهد؛ از این‌رو متن تجربی، مادۀ خامی است که هر یک از این دانش‌ها سهم خود را از آن برمی‌دارند بی‌آنکه تعارضی در میان آید.

در این کتاب کوشیده شده چند نکته رعایت شود: نخست اینکه داستان و روایت دو عرصۀ مجزا از هم‌اند و از این‌رو عناصر هیچ‌یک نمی‌واند در خدمت دیگری باشد. هر تحلیلگر برای توصیف و تحلیل دقیق‌تر، نخست متن تجربی را به صورت خلاصه درمی‌آورد و این خلاصه، نباید داستان برداشت شود، بلکه خلاصۀ متن تجربی است که تحلیل بر آن استوار می‌شود. در واقع هر تحلیلگر نخست از صورت تجربی متن می‌کاهد تا متن تحلیل‌پذیر شود؛ نکتۀ دیگر آنکه عناصر معناشناسی و دیگر حوزه‌های تحلیل متن نیز در تحلیل روایت دخالت داده نشده و تنها ابزار تحلیل، عناصر و الگوهای خاص تحلیل روایت است.

سعی نویسنده بر این بوده که پس از ارائۀ تحلیل‌های ساختارگرایانه، این الگوهای ساختاری روایت را در معرض تأثیر مقوله‌هایی مانند ایدئولوژی نیز مشاهده کند تا به‌تدریج سطوحی از سیالیت روایی را نشان دهد. در کنار آن برای نشان‌دادن الگوی صحیح روایت‌شناسی پساساختارگرا در حوزه‌های غیرکلامی، پیکره‌های بصری را نیز به تحلیل فراخوانده است.

مهم‌ترین هدف کتاب آن است که طرحی برای ارائۀ روایت‌شناسی پساساختارگرا به معنی دقیق آن باشد و بنابراین اگر نویسنده بتواند نشان دهد الگوهای روایی نیز می‌توانند سیال باشند، به موفقیت دست یافته است.

در این کتاب هم به تجزیۀ عناصر روایی هر حکایت و هم به اشکال ترکیبی روایت‌ها توجه شده و آنچه اهمیت دارد، بخش اخیر یعنی اشکال ترکیبی روایی است. برای مثال گلستان سعدی «یک» کتاب است؛ اما تعدادی زیادی حکایت را در خود جای داده است که هر کدام موضوع مستقل و مجزا دارند و بخش هشتم آن اغلب جمله‌های قصاری است که شکل روایی ندارد. در تحلیل این متن‌ها، آیا باید هر حکایت/ داستان را مجزا تحلیل و دریافت کرد یا همۀ داستان‌های مجموعه باید اجزای یک پیرنگ روایی در نظر گرفته شود؟ این کتاب تحلیل روایت‌شناسانه را پیرامون این مسئله بررسی می‌کند و به‌تدریج به سمت هدف اصلی یعنی ارائۀ روایت‌شناسی پساساختارگرا سیر می‌کند.

در رمان مدرن یا مجموعه داستان‌های مدرن و پست‌مدرن، اتصال روایی طولی و عرضی ممکن است از متن‌های حکایی و کلاسیک متفاوت باشد. در این صورت الگوی روایی روایتی واحد که در متن‌های داستانی کلامی و غیرکلامی به شکل مجزا پرداخته شده، چه تفاوتی با یکدیگر دارد؟ نیز الگوی روایت از عنصر رسانه چه تأثیری می‌پذیرد؟ پاسخ به این سؤال‌ها هدفی است که طراحی این کتاب را در پی داشته است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

1. رویکردهای روایت‌شناسی

2. داستان و پیرنگ

3. روایت‌شناسی

4. نظریه و روش

5. اتصال روایت‌ها

6. الگوی بیناروایی

7. سطح بینارسانه‌ای بیناروایت

8. روایت غیرخطی

9. سخن پایانی

فهرست منابع

فهرست اشخاص و کتاب‌ها

فهرست لغات و ترکیبات